در نهايت به همان مسئله بازگشت مى كند كه قراين و مناسبت هاى تاريخى را نبايد نديده گرفت . ^۱
ج . دسته سوم بر اين باورند كه در برخورد با اين سخنان ، سه نكته را بايد در نظر داشت : 1 . احتمال تحريف ؛ 2 . سنجش با روح اسلام ؛ 3 . تأويل . صاحب اين نظريه مى نويسد :
نهج البلاغه مجموعه اى است كه عالم بزرگوار ما ، سيد رضى ، حدود دو قرن پس از حضرت امير عليه السلام به جمع آورى آن پرداخته است . بنابراين ، نمى توان قسم خورد تمام كلماتى كه در بيشتر خطبه ها يا نامه ها و يا حكمت ها از حضرت نقل شده ، به دور از هرگونه تحريف و دستبرد باشد . اين كلمات نيز از قاعده اى كه قبلاً گفته شد ، مستثنا نيست ؛ يعنى نهج البلاغه بايد مطالبش با روح اسلام ، كه همان محكمات قرآن است ، سنجيده شود ، و اگر نكته اى از آن با محكمات قرآن در تعارض باشد ، آنچه تحت الشعاع قرار خواهد گرفت ، كلمات منقول در نهج البلاغه است . . . . پس همين مطلب ، قرينه اى خواهد شد كه بر فرض صدور اين بيانات از حضرت امير ، مرادْ ظاهر آن عبارات نيست . ^۲

قواعد تحليل جامع

در اين فصل برآنيم تا قواعدى را كه بايد براى بررسى اين سخنان منظور شود ، به اجمالْ مرور كنيم ؛ اما پيش از آن ، ذكر چند نكته ضرورى مى نمايد :
يك . آنچه در اين كلمات مشاهده مى شود ، ديدگاه هاى اختصاصى امام على عليه السلام درباره زن نيست ، بلكه برخى از اين احكام و داورى ها در قرآن كريم نيز به چشم مى خورد . همچنين برخى از آنها در سخنان رسول خدا ، و بعضى در سخن ساير پيشوايان دين موجود است . براى نمونه ، مسئله نابرابرى زن و مرد در زمينه گواهى و