عمل ، ستم تلقى نگردد» . ۱
مدنى ، از نويسندگان اهل سنّت ، در تفسير آيات تعدد زوجات ، وجود وضعيت اجتماعى مناسب ، مانند زمان جنگ يا بيمارى و نازايى زن را مجوز چندهمسرى مى داند كه حاكم مى تواند اجراى اين قانون را بر عهده گيرد تا از تحقق شرايط ، اطمينان حاصل كند . ۲
7 . لزوم معرفت در مباحث انسان شناسى
در مسائل اعتقادى و انسان شناختى ، دلالت و سند ، زمانى پذيرفته است كه به مرحله اطمينان برسد ؛ وگرنه بايد آن حديث را مسكوت گذاشت ، و براساس آن ، به نام دين ، رأيى صادر نكرد . اصوليان و فقيهان و مفسران ، بر اين امر تأكيد دارند . البته كثرت و تعدد نقل و وجود اسناد بسيار ، مى تواند درباره سند ، قطع آور باشد ؛ اما قطعيت دلالت ، محتاج شواهد و قراينى فراتر از ظهور (ظاهر نص) است .
همچنين فهم عالمان دينى مى تواند شاهد و قرينه اى براى دلالت باشد ؛ اما اين تا زمانى است كه شاهدى برخلاف آن يافت نشود ؛ وگرنه بايد آن فهم را تخطئه كرد . براى نمونه ، قرن ها فقيهان به قليل بودن آب چاه معتقد نبودند ، با آن كه صحيحه اسماعيل بن بزيع در كتب حديثى وجود داشت .
نيز پس از شيخ طوسى ، مجتهدان ، تحت سيطره عظمت علمى ايشان ، مقلّدانى بيش نبودند . در اين باره ، به ذكر چند شاهد مى پردازيم :
آية اللّه نايينى معتقد است :
در زمينه اصول عقايد ، به «گمانْ» اعتنايى نيست ؛ بلكه بايد «علم» حاصل شود ، و در جايى هم كه راه علم مسدود است ، مى توان به نحو اجمال عقيده داشت ؛ يعنى
1.التحرير و التنوير ، ج ۵ ، ص ۴۱ ـ ۳۹ .
2.رسالة الإسلام ، سال دهم ، شماره ۴ ، ص ۴۴۷ ـ ۴۱۳ .
