عقيده به «واقع» ، آن گونه كه هست . ^۱
آية اللّه خويى ، سخنى مفصل دارند كه اجمالش چنين است :
در حوزه اصول عقايد ، اگر غرضْ معرفت است ، با «گمان» حاصل نمى شود ؛ خواه غرض معرفت باشد عقلاً ، و خواه شرعا . البته عقد قلب و انقياد با ظن معتبر ، مانعى ندارد . در امور تكوينى و تاريخى ، ظن مطلق ، حجت نيست و ظن خاص (به اعتبار اِخبار از متعلق) ، طبق مسلك طريقيت ، جايز است واما طبق مسلك منجزيت ، همين مقدار هم جايز نيست . ^۲
نتيجه اين كه در اصول عقايد وتاريخ و امور تكوينى ، با خبرِ واحدِ معتبر ، چيزى ثابت نمى شود . البته در عقايد مى توان براساس آن ، عقيده پيدا كرد ؛ امّا در امور تكوينى و تاريخى ، تنها مى توان اِخبار كرد و معرفتِ به «واقعْ» حاصل نمى شود . علامه طباطبايى فرموده است :
آنچه امروزه ثابت است ، اين است كه خبر متواتر ، يا خبر همراه با قرينه قطعى ، بدون ترديد حجت است ، و اما جز اينها ، روايات مورد وثوق ، تنها در احكام شرعىِ فرعى حجت است . دليلش آن است كه حجيت شرعى ، از اعتبارهاى عقلايى است كه تابع اثر شرعى است ؛ اثرى كه قابليت جعل و اعتبار داشته باشد . حوادث تاريخى و مسائل عقيدتى ، بدين معنا حجيت بردار نيست ؛ زيرا در آن ، اثر شرعى نيست ، و معنا ندارد كه شارع ، غير علم را علم دانسته ، مردم را بدان متعبد سازد .
در موضوعات خارجى ، اثر شرعى متصور است ، اما چون اثر جزئى است ، باز هم در جرگه اعتبار شرع قرار نمى گيرد . ^۳
علامه طباطبايى اين مطلب را در مواردى متعدد از تفسير گران سنگ الميزان و