قابل رشد است . هر قدر آدمى در كسب دانش تلاش كند ، اين نيرو افزايش مى يابد . ^۱

۰.در احاديثى كه لفظ «عقل» به كار رفته است ، معانى گوناگون ديده مى شود . اميرالمؤمنين على عليه السلام فرمود :العَقلُ عَقلانِ : عَقلُ الطَّبْعِ و عَقلُ التَّجْرِبَةِ ، و كِلاهُما يُؤَدّى إِلَى الْمَنْفَعَةِ ؛ ^۲

۰.عقل ، دو تاست : طبيعى و اكتسابى ، و هر دو به سودْ راه مى برند .

برخى روايات ، به عقل ذاتىِ طبيعى اشارت دارند كه نمونه هايى از آنها را مى آوريم :
الف . برخى احاديث ، انسان را تركيب شده از عقل و شهوت مى دانند . هر كس عقلش را غالب بدارد ، به مقام فرشتگان و برتر از آن نايل مى شود ، و هر كس شهوت را غلبه دهد ، در جرگه بهايم خواهد بود :

۰.عبداللّه بن سنان گويد كه از امام صادق عليه السلام پرسيديم :آيا آدميان برترند يا فرشتگان؟ فرمود : اميرالمؤمنين عليه السلام گفته است : «خدا فرشتگان را از عقلِ بدون شهوت آفريد و چارپايان را از شهوت بدون عقل ؛ اما در آدمى ، هر دو را تركيب كرد . آن كه عقلش بر شهوتش چيره شود ، از فرشتگان برتر است ، و آن كه شهوتش بر عقلش چيره گردد ، از چارپايان پست تر است» . ^۳

ب . برخى روايات ، انسان را تركيبى از عقل و صورت معرفى مى كند و عقل را به منزله روح در كالبد انسان مى داند . امام على عليه السلام فرمود :

۰.الإِنْسانُ عَقلٌ وصورَةٌ ؛ فَمَن أَخْطَأَهُ العَقلُ ولَزِمَتْهُ الصّورَةُ لَم يَكن كامِلاً و كانَ بِمَنْزِلَةِ مَن لارُوحَ فيهِ ؛ ^۴

۰.آدمى ، عقل و صورت است . آن كه عقل را رها كرده و به صورت چسبيده است ،