ریاض السالکین فی شرح صحیفه سید الساجدین(ع)

شرحی بر صحیفه سجادیه

صحيفه سجاديه، شرح ها و تفسيرهاى گوناگونى بر خود ديده است كه برخی از آنها در دو مجله کتاب ماه دین و مجله سفینه معرفی شده اند؛ يكى از شروح «كامل و جامع» آن، ریاض السالکین به قلم سيد صدر الدين على بن احمد بن محمد معصوم حسينى دشتكى شيرازى، معروف به سيد على خان مدنى (م ۱۱۱۸ یا ۱۱۲۰ق) است. اين شرح آكنده از مباحث مختلف ادبى، قرآنى، فقهى، كلامى و تاريخى است، به گونه اى كه اين كتاب را به دايره المعارفى از معارف ارزشمند اسلامى تبديل كرده است.

سيد على خان، به جز شرح ادعيه صحيفه، كتابى در ادعيه مأثور از پيامبر اكرم و اهل بيت - عليهم السلام -نگاشته است كه گويا به انجام نرسيده است.

مؤلف در مقدمه ریاض السالکین، ضمن معرفى كتاب «صحيفه سجاديه» و ارزش و مقام آن، مختصرى از شروح صحيفه از جمله شرح شيخ بهايى را بررسى كرده، ضمن بيان نقاط قوت و ضعف آنها، غرض خود را در تأليف كتاب بيان مى كند. در جاى جاى مختلف كتاب نيز هماره از شرح شيخ بهايى ياد مى كند. همين امر منجر شده است كه ارتباط و تأثير شرح شيخ بهائى بر «رياض السالكين» مورد توجه محققان قرار گيرد.

چاپ منقح و مصحح ریاض السالکین در هفت جلد به انجام رسیده که فهرست اجمالى مطالب آن به شرح ذيل است:

جلد اول: از آغاز بررسى سند صحيفه تا پايان دعاى دوم؛

جلد دوم: از شرح دعاى سوم صحيفه تا پايان دعاى دوازدهم؛

جلد سوم: از شرح دعاى سيزدهم تا پايان دعاى بيست و دوم؛

جلد چهارم: از شرح دعاى بيست و سوم تا پايان دعاى سى و يكم؛

جلد پنجم: از شرح دعاى سى و دوم تا پايان دعاى چهل و سوم؛

جلد ششم: از شرح دعاى چهل و چهارم تا بخشى از دعاى چهل و هفتم؛

جلد هفتم: از ادامه شرح دعاى چهل و هفتم تا پايان صحيفه سجاديه.

روش مؤلف در بسط و شرح مطالب صحيفه بدين گونه است كه پس از تقطيع قسمت هاى مختلف هر دعا، مفردات هر قسمت را توضيح مى دهد و سپس در قالب «تنبيه» و «تبصره» نكاتی را ذکر مى کند.

تسلط و تبحر مؤلف در علوم و فنون مختلف، در جاى جاى كتاب به چشم مى خورد. از بحث «مراتب توحيد» گرفته (رياض السالكين، ج اول، ص ۳۲۳) تا مباحثى همچون «اشتقاق لفظ ملائكه» (همانجا، ص ۳۵۱) و «تحقيق در جواب لو» (همانجا، ص ۳۸۲)، همگى نشانه تبحر مؤلف در مجموعه علوم اسلامى است.

از آنجا كه مطالب كتاب بيش از يك شرح معمولى است و مطالب مختلفی در آن به چشم می‌خورد؛ کتاب نیازمند فهرستی موضوعی است. همین نیاز باعث شده است که فهارسی برای آن نوشته شود که از آن میان می‌توانیم به فهارس ریاض السالكین از محمدحسین مظفر اشاره کنیم که نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین در سال ۱۴۱۹ق آن را در دو جلد چاپ کرده است.

چاپهای ریاض السالکین

چاپ انتشارات رسالت، ۱۲۷۱ق، اصفهان؛
چاپ سيد محمد بن سيد جعفر لاريجانى با كتابت زين العابدين خوانساري و تصحيح و مقابله محمد علي و محمد حسن آقا ميرزا كوچك ساوجى، ۱۳۳۴ق، تهران؛
تصحیح محسن حسینی امینی، نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، ۱۴۱۱ق، قم.

تلخیص ریاض

تلخيص الرياض أو تحفه الطالبين: المقتطف من رياض السالكين في شرح صحيفه، ابو الفضل حسينى، مطبعه حیدری، ۱۳۸۱ق / ۱۳۳۸ش، تهران؛

شایان ذکر است که پایان نامه ای نیز درباره ریاض السالکین با عنوان زیر نوشته شده است:

روش شناسی سید علیخان مدنی در ریاض السالكین، زهرا سادات امیری تهرانی زاده، استاد راهنما محمدعلی مهدوی راد و استاد مشاور عبدالهادی مسعودی، دانشكده علوم حدیث شهر ری، ۱۳۸۸ش.

تهیه و تنظیم: عباسعلی مردی