تحليل روايات نبوى به گزارش اهل بيت عليهم السلام
به نظر مى رسد که اين روايات را اهل بيت عليهم السلام از مجموعه علوم غيبى و ودايع ويژه امامت گزارش کرده اند، نه اين‌که به صورت شفاهى و شيوه راويان از پدران خود شنيده باشند. مؤيد اين ادعا عموماتى است که درباره احاديث ايشان آمده است؛ مانند «حديثى حديث ابى و حديث ابى حديث جدى و...». همچنين قراين ديگرى نيز در دست است؛ مثلاً در روايتى که سدير صيرفى از حضورش در منزل امام صادق نقل مى کند، آن حضرت شديداً اندوهناک بوده و بر حال شيعيان در عصر غيبت مى گريستند. امام آگاهى خود را از حال شيعيان در عصر غيبت برگرفته از مطالب کتاب جفر (از کتاب هاى ويژه در دست امامان) مى دانند و مى فرمايند:
امروز صبح در کتاب جفر مى نگريستم. اين کتاب مشتمل است بر علم مرگ ها و بلاها و مصائب، و علم گذشته و آينده تا روز قيامت که خداوند متعال به محمد و امامان بعد از او ارزانى داشته است. در آن کتاب، ديدم که نوشته قائم ما متولد مى گردد و غيبت مى نمايد. غيبت او طولانى مى شود و عمرش به طول مى انجامد. در آن زمان اهل ايمان امتحان مى شوند و به واسطه طول غيبتش شک و ترديد در دل آنها پديد مى آيد و بيشتر آنها از دين خود
برمى گردند... . ^۱
حتى اگر اين روايات را اهل بيت عليهم السلام به صورت شفاهى نيز از يکديگر شنيده باشند، نمى توان آن را نشانِ از آگاهى عمومى مردم نيز دانست. به ديگر بيان، اين‌گونه روايات به صورت اسرار در خاندان اهل بيت عليهم السلام بوده که از نسلى به نسلى ديگر منتقل مى شده است.

ب. روايات نبوى به گزارش صحابه

چهار روايت نبوى در بيان غيبت در دست است که به وسيله صحابه گزارش شده است.اين روايات را جابر بن عبدالله انصارى، ² عمّار، ³ بُرَيْدَة الأَسْلَمِيِّ ⁴ و ابن عبّاس ⁵ نقل کرده اند.
از جهت سندى و همچنين تا حدودى دلالى غير از روايت جابر، ما بقى غير قابل اعتماد است. روايت جابر را از کتاب کمال الدين وتمام النعمة مى خوانيم:
حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْرُورٍ ـ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ ـ قَالَ: حَدَّثَنَا الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَامِرٍ، عَنْ عَمِّهِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَامِرٍ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ، عَنْ أَبِي جَمِيلَةَ الْمُفَضَّلِ بْنِ