بن مايه های غيبت امام عصر(عج) در روايات - صفحه 170

اسناد اين روايات تأمل برانگيز است و در هر سند دست کم يک يا چند نفر ناشناخته وجود دارد؛ اما متن آنها قابل پذيرش است و بيشتر، به طور اجمالى، از غيبت ياد کرده اند و چنان‌که انتظار مى رود، در اين روايات از امام عصر با عنوان «قائم» ياد شده است و جامعه شيعه با اين واژه بيگانه نبوده، و لى مصداق آن را نمى دانستند.
تنها روايت ابو خالد کابلى به صورت متعين از قائم و حوادث آن دوران (مانند جريان جعفر کذاب و صدمات او) ياد کرده است که البته اين گونه بيان در سال هاى پايانى سده اول تأمل برانگيز است..
چنان‌که ملاحظه شد، تعداد روايات صادر شده از معصومان در سده نخست هجرى در پيشگويى غيبت بسيار اندک، مجمل و براى افراد ويژه بوده است. بنا بر اين، نمى توان انتظار داشت که جامعه شيعى از غيبت آگاه بوده اند؛ چه اين‌که اساساً نمى توانستند تصور درستى هم نسبت به آن داشته باشند.

مرحله دوم. دوره تصريح (نيمه اول قرن دوم هجرى)

1. غيبت در کلام امام باقر عليه السلام

شمار رواياتى که امام باقر عليه السلام درباره غيبت فرموده اند، بيشتر از روايات امامان پيشين ايشان است. اگر چه تعداد اين روايت ها قابل توجه است، اما با دقت در اسناد روايات متوجه مى شويم که نفراتى که بى‌واسطه از امام باقر روايت کرده اند، انگشت شمارند و اين تعدّدها مرهون تعددراويان طبقات بعدى است. اسامى راويان بى‌واسطه از امام باقر، به ترتيب الفبا، عبارت‌اند از:
إبراهيم ابن عمر اليماني، ۱ أبو بصير (هفت روايت)، ۲ أبو جارود (دو روايت)، ۳ ام هاني (سه روايت)، ۴ جابر، ۵ زرارة (سه روايت)، ۶ عبد الملک بن أعين ۷ و محمد بن مسلم الثقفي ۸ و معروف بن خربوذ ۹ .
غير از ام هانى ـ که ناشناخته است ـ بقيه افراد از بزرگان و معتمدان امام باقر و شيعه هستند. چهار نفر از ايشان در شمار گروه اول از اصحاب اجماع هستند. البته زياد بن منذر ابوالجارود نيز در امامى بودن و زيدى بودنش ترديد است، ولى مى توان وثاقت و ملازمتش با امام باقر را پذيرفت. هر چند ام هانى و بعضى از اسامى سند روايتش ناشناخته اند، اما به نظر مى رسد که کلينى و صدوق روايت او را به عنوان

1.. الغيبة (نعمانى)، ص۱۷۱، ح ۳.

2.. همان، ص۱۶۴، ح ۵ و ص۱۷۲، ح ۷؛ دلائل الامامة، ص۵۳۵، ح ۵۲۰؛ کمال الدين، ص۳۲۵، ح ۳ وص ص۳۲۹، ح ۱۱؛ الغيبة (طوسى)، ص۱۵۸، ح ۱۱۵ وص ۱۶۲، ح ۱۲۱ و ص۱۶۳، ح ۱۲۵ وص ۴۲۴، ح ۴۰۸؛ مختصر بصائر الدرجات، ص۱۹۵.

3.. کمال الدين، ص۳۲۶، ح ۵؛ الغيبة (نعمانى)، ص۱۵۴، ح ۱۲؛ دلائل الامامة، ص۴۵۵، ح ۴۳۵.

4.. الکافي، ج۱، ص۳۴۱، ح ۲۲ و ح۲۳ وص ۳۲۴، ح ۱ و ص۳۳۰، ح ۱۴؛ الغيبة (طوسى) ، ص۱۵۹، ح ۱۱۶؛ الغيبة (نعمانى)، ص۱۴۹، ح ۶، و ص۱۵۰، ح ۷.

5.. کمال الدين، ص۳۳۰، ح ۱۵.

6.. الغيبة (نعمانى)، ص۱۷۶، ح ۱۸و ح۱۹ وص ۱۷۷، ح ۲۰؛ کمال الدين، ص۴۸۱، ح ۸ وح ۹.

7.. الغيبة (نعمانى) ، ص۱۷۶، ح ۱۹.

8.. کمال الدين، ص۳۲۷، ص۷؛ الغيبة (نعمانى)، ص۱۷۳، ح ۸؛ كشف الغمة في معرفة الائمة، ج۳، ص۳۲۹.

9.. الکافي، ج۱، ص۳۳۸، ح ۸.

صفحه از 184