بن مايه های غيبت امام عصر(عج) در روايات - صفحه 171

دليل نياورده اند، بلکه به ديد مؤيد به آن نگريسته اند؛ چه اين‌که روايات ديگرى را در ابواب مربوط با اسناد معتبر گزارش کرده اند.
گذشته از روايات ام هانى، ديگر گزارش هاى متعدد فوق اطمينان به صدور را همراه دارد، اما قراين مختلف، بيانگر آن است که از جهت کمى، اين گونه روايات در محافل فوق العاده خاص و براى خواص بيان شده است. و دليل متقنى از بيان عمومى مباحث غيبت در دست نيست.

بررسى محتوايى

1. در بيشتر اين روايات ـ چنان‌که شيوه اهل بيت بوده ـ از حجت غايب با عنوان «قائم» ياد شده است. روايات اين دوران بيانگر آن است که اعتقاد به قائم در بين شيعه ريشه دوانيده است، اما اين که قائم کيست و قيامش در چه زمانى است، مورد سؤال بوده است؛ حتى در مواردى گمان راويان اين است که چه بسا قائم خودِ امام باقر است و از ايشان در اين باره پرسش مى کنند.
گاهى نيز امام پنجم با عنوان «غلام: جوان»، ۱ «صاحب هذا الامر» ۲ و يا«مهدى» ۳ از ايشان ياد مى کنند.
2. مفاد روايات گوياى حقايقى از غيبت است و اين نخستين بارى است که اهل بيت به زواياى گوناگونى از غيبت مى پردازند؛ مثلاً در روايت امام باقر وجود و حتميت غيبت و همراهى آن با سرگردانى و حيرت شيعيان بيان شده است ۴ و گفته شده که قيام به يقين، پس از غيبت خواهد بود، ۵ و قائم دو غيبت پيش رو دارد. ۶ و حتى به سال غيبت نيز اشاره شده است. ۷ همچنين، از چرايى غيبت نيز امام سخن گفته اند. ۸
3. به نظر مى رسد که در ميان اين روايات ظهور و قيام نزديک جلوه داده شده است، به گونه اى که امام به مخاطبان خود مى گويد: «إن أدرکت زمانه قرت عينک». ۹ «إذا سمعتم به فأتوه و لو حبوا على الثلج»، ۱۰ «يا طوبى لک إن أدرکتيه، و يا طوبى لمن أدرکه». ۱۱ هر چند مى توان احتمال داد که شيوه سخن گفتن، چنين اقتضايى داشته است و ضرورتاً تلازمى با زمان قيام ندارد.

1.. الغيبة (نعمانى) ، ص۱۷۷، ح ۲۰.

2.. الغيبة (نعمانى) ، ص۱۷۱، ح ۳؛ الغيبة (طوسى) ، ص۱۶۲، ح ۱۲۱.

3.. کمال الدين، ص۳۳۰، ح ۱۴.

4.. «تكون له حيرة وغيبة يضل فيها أقوام، ويهتدي فيها أقوام». (همان، ص۳۳۰، ح ۱۴)

5.. «إن للغلام غيبة قبل أن يقوم». ( الغيبة (نعمانى) ، ص۱۷۷، ح ۲۰)

6.. «إن للقائم غيبتين يقال له في إحديهما: هلك ولا يدرى في أي واد سلك ». ( الغيبة (نعمانى)، ص۱۷۳، ح ۸)

7.. «إمام يخنس سنة ستين و مائتين ، ثم يظهر كالشهاب يتوقد في الليلة الظلماء». ( الکافي، ج۱، ص۳۴۱، ح ۲۲ و ح ۲۳) علامه مجلسى مى نويسد در اين سال امام عسكرى وفات يافت و امامت قائم و غيبت آغاز شد. گفتنى است اسناد اين دو روايت الكافي در ميان روايات ديگر امام باقر ضعيف ترين اسناد است. گذشته از اين، بيان سال غيبت با روايات مشابه سازگار نيست.

8.. «قلت: و لم قال: يخاف ـ و أومأ بيده إلى بطنه. ـ قال زرارة: يعني القتل. ( کمال الدين، ص۴۸۱، ح ۹)

9.. الکافي، ج۱، ص۳۴۱، ح ۲۲.

10.. کمال الدين، ص۳۲۶، ح ۵.

11.. همان، ص۳۳۰، ح ۱۴.

صفحه از 184