4. در يکى از روايات امام باقر آمده است که «صاحب هذا الامر» داراى سننى از پيامبران است؛ سنت به ارث برده او از يوسف «السجن والغيبة» ۱ است. آوردن عبارت «سجن»، با تمام روايات مشابه، حتى از امام باقر، سازگار نيست. دو احتمالْ قابل تأمل است؛ اول آن‌که در سند اين روايت، نام دو تن از واقفيان ديده مى شود: «حسن بن علي بن أبي حمزة از رؤسا و بزرگان واقفي» و «عبد الله بن جبلة». بعيد نيست آنان براى اثبات قائم بودن امام کاظم از مسأله زندان ايشان سوء استفاده کرده باشند و روايات را اين‌گونه تحريف کرده باشند. احتمال دوم، آن است که تصحيف رخ داده است و عبارت «الحيرة» تبديل به «السجن» شده باشد. مؤيد اين نکته، روايات مشابه است، بويژه آن‌که بعضى از آنها را همين راوى (ابو بصير) از امام باقر عليه السلام روايت کرده است:
و روى أبو بصير، عن أبي جعفر( قال: في القائم شبه من يوسف، قلت: و ما هو؟ قال: الحيرة والغيبة.۲
اکنون متن کامل يکى از روايات امام باقر عليه السلام را مى خوانيم:
زراره گويد از امام باقر شنيدم که مى فرمود: براى قائم غيبتى است، پيش از آن‌که ظهور کند. پرسيدم که دليل غيبتش چيست؟ فرمود: مى هراسد ـ و به شکمش اشاره کرد ـ. زراره گفت: مقصود، کشتن است.۳
بنا بر آنچه گذشت، ترديدى نيست که بحث غيبت در عصر امام باقر مطرح شده است، ولى بايد توجه داشت که اين آغازين بيانات امامان در اين باره با خواص جامعه شيعى است. دانشمندان شيعه نيز هنوز تصورى درست از غيبت نداشتند و اين بسيار طبيعى است؛ چرا که تا عصر امام باقر هيچ زمانى نبوده که شيعيان از ارتباط با امام به طور کامل محروم باشند. از اين رو، لذا اگر کسانى همچون زراره نيز از هضم مسأله غيبت در آغاز آگاهى از آن، متعجب مى شوند، ايرادى بر آنها نيست. ۴
2. غيبت در کلام صادق آل محمد عليه السلام
مسأله غيبت در عصر امام صادق عليه السلام، بيش از دوران هاى پيش مطرح گرديد. فزونى روايات، تعدد راويان و گوناگونى روايات، بيانگر آن است که مطالب مربوط به غيبت براى بيشتر خواص، تقريباً روشن شده بود و در ميان راويان گفتگوهايى در باره اين مسأله ديده مى شود.
بى‌ترديد، شرايط سياسى اين دوران تأثير مستقيمى در گسترش اين مباحث داشته است؛ چه اين‌که نازعات موجود بين عباسيان و امويان سبب شده بود شيعيان در ناملايمات پيش آمده انتظار قيام قائم را در ميان آل محمد داشته باشند و در مواردى هم از امام صادق درخواست قيام مى کنند. گذشته از مردم کوفه ـ که در اين دوران، بسيارى از شيعيان آن، در ارادت به اهل بيت زبانزد هستند، حتى شيعيان خراسان نيزـ که در دوردست ترين مکان هاى بلاد اسلامى به سر مى برند ـ بى‌صبرانه در انتظار قيام قائم هستند. ۵
1.. الغيبة (نعمانى)، ص۱۶۴، ح ۵.
2.. الغيبة (طوسى)، ص۱۶۳، ح ۱۲۵.
3.. کمال الدين، ص۴۸۱، ح ۹.
4.. ر.ک: اختيار معرفة الرجال، ج۱، ص۳۷۵، ش ۲۶۰.
5.. ر.ک: الکافي، ج۱، ص۲۳۱، ح ۳.
