عميق است، اما وجه سلبي آن، حاکي از استقرار و ثبات و پايبندي به حريم علم و عدم تعدي از حد و مرز علمي است. براساس وجه اخير، ويژگي راسخان در علم، آن است که از پا نهادن در شبهات و امور مشتبه و عرصه‌هاي غير قابل پيمودن پرهيز کرده و در واقع، حدّ و ادب علم و تحقيق را نگاه داشته و بدان پايبند هستند. مؤيد اين وجه را مي‌توان کاربرد واژه رسخ در فروکش کردن آب برکه و خشک شدن آن دانست؛ چنان که خليل و ديگران از آن ياد کرده‌اند. ۱
2. کاربرد قرآني
از «راسخان در علم» در دو آيه قرن به شرح زير به صراحت ياد شده است:
آيه نخست: آيه هفتم آل عمران:
( هُوَ الَّذِي أَنزَلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ مِنْهُ آيَاتٌ مُّحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ فَأَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاءَ الْفِتْنَةِ وَابْتِغَاءَ تَأْوِيلِهِ وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلاَّ اللّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ كُلٌّ مِّنْ عِندِ رَبِّنَا وَمَا يَذَّكَّرُ إِلاَّ أُولُوِا الألْبَابِ( .
اين آيه در باره نزول قرآن و تقسيم آيات به محکمات و متشابهات و دانش تأويل است که خداوند، موضع راسخان در علم را در اين باره بيان مي‌فرمايد. پردامنه‌ترين بحث در اين آيه در باره عاطفه يا استينافيه بودن جمله «وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ...» است که در تفسير معناي راسخان در علم دخيل خواهد بود. در نظريه عطف، معنايي ايجابي از راسخان در علم در نظر گرفته مي‌شود و تأکيد بر گستره و ژرفاي علمي آنان است؛ اما در نظريه استيناف، از اين مفهوم، معنايي سلبي مورد توجه بوده و بر محدوديت و کنترل شدن تحقيق و تتبّع علمي آنان تأکيد مي‌شود. هر دو قول عطف و استيناف در ميان جمع زيادي از عالمان فريقين مطرح شده است. ۲
نتيجه اين اختلاف در بُعد تفسيري به اين مسأله مي‌انجامد که آيا دانش تأويل از علوم مستأثر و انحصاري خداست يا «راسخان در علم» نيز از آن بهره‌مندند؟ از اين رو، با قول به عاطفه بودن واو، راسخان هم در شمار عالمان تأويل خواهند بود، اما براساس استينافي بودن آن، آيه در مقام نفي اين دانش از غير خدا از جمله از راسخان ديده مي‌شود.
هر دو قول به لحاظ روايي و ادبي با شواهد قابل توجهي همراه است. در روايات اهل سنت، هر دو رأي آمده است. در روايات شيعه نيز با آن که بيش‌تر عطف تأييد مي‌شود، اما برخي روايات مؤيد استيناف نيز ديده مي‌شود که در بررسي روايي خواهد آمد.
به لحاظ ادبي نيز، چنان که اشاره شد، هر دو قول مدافعاني در ميان اديبان دارد. براساس عطف، جمله «يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ...» نقش جمله حاليه براي «و الراسخون» را ايفا مي‌کند و براساس استيناف، جمله مزبور،
1.. ترتيب العين، ج۱، ص۶۷۵؛ المفردات، ص۲۰۰.
2.. ر.ک: مجمع البيان، ج۲، ص۷۰۱؛ أمالي المرتضي، ج۱، ص۴۱۸ ـ ۴۲۱؛ البرهان في علم القرآن، ج۲، ص۸۳ ـ ۸۴؛ البحر المحيط، ج۱، ص۳۶۷؛ الميزان، ج۳، ص۵۱.
