بررسی مصداق « دابة الارض » در روايات فريقين - صفحه 87

وي در ادامه مي‌افزايد:
برخي هم دابه را فرزند ناقه صالح مي‌دانند که پس از پي‌شدن مادر، به جانب کوهستان گريخت که اين وجه صحيح‌تري است. ۱
چنان‌که مشخص گرديد، مفسران اهل سنت نيز در توصيف ويژگي‌هاي دابه اتفاق نظر ندارند و در اين‌ باره به اختلاف سخن گفته‌اند و نيز گفته‌اند:
دابه مصداق واحدي ندارد، بلکه بر اساس برخي روايات، در هر شهري جنبنده‌اي از زمين سر برمي‌آورد. ۲
آلوسي، ضمن آن که به شدت بر اظهار نظر برخي از عالمان شيعه ـ که دابه را حضرت علي عليه السلام دانسته‌اند ـ مي‌تازد، سخن مزبور را دروغي آشکار خوانده و خود وي ترجيح مي‌دهد که دابه، حيواني عظيم الجثه با چندين پا باشد. ۳
سيد قطب نکته جالبي را مطرح نموده که خواندني است. وي مي‌نويسد:
از آنجا که سوره نمل از محاوره طايفه‌اي از حشرات، پرندگان و يا گفتگوي جنيان با حضرت سليمان سخن گفته است، در آيه هم به تناسب اين موارد، شاهد سخن گفتن دابه ـ که نوعي از حيوان است ـ با مردم هستيم. ۴
مؤلف التحرير و التنوير نيز يادآور شده است:
خداوند با کافران که از پذيرش حق روي برتافته اند، به زبان حيوان سخن‌ مي‌گويد و غرض تحقير و پشيمان کردن آنان است، زيرا آنان پست تر از آنند که با زبان انساني شريف مورد خطاب قرار گيرند، لذا آنان را با زبان يک حيوان مورد خطاب قرار‌ مي‌دهد. ۵

نتيجه

خروج «دابة الارض» در قرآن کريم از مباحثي است که معرکه آراي مفسران است. بنا بر روايات شيعه، اين خروج به هنگام رجعت رخ مي‌دهد و بنا بر مقارنه‌اي لطيف، آيه شريفه (وَيَوْمَ نَحْشُرُ مِن كُلِّ أُمَّةٍ فَوْجًا مِّمَّن يُكَذِّبُ بِآيَاتِنَا فَهُمْ يُوزَعُونَ( ـ که بنا بر تفاسير شيعه خبر از رجعت مي‌دهد ـ بعد از آيه دابة الارض آمده است. اين سياق، بستر را براي منطبق ساختن دابه با حضرت علي عليه السلام فراهم مي‌سازد؛ آن‌چنان‌که روايات اماميه نيز بر آن تأکيد مي‌ورزند.
در روايات شيعه، يازده روايت، به تصريح، حضرت علي عليه السلام را مصداق دابه ذکر کرده‌اند و همان‌گونه که ذکر گرديد، داراي سه روايت معاضد و نيز سه روايت متعارض است.

1.. همان.

2.. البحر المحيط في التفسير، ج ۸، ص۲۶۹.

3.. روح المعاني ، ج۱۰، ص۲۳۳.

4.. في ظلال القرآن، ج۵، ص۲۶۶۷.

5.. تحرير التنوير، ج ۱۹، ص۳۱۰.

صفحه از 88