را نمي‌پذيرد. به نظر علامه چنين سخني خطاب‌هاى الهى را در بيشتر آياتى که در آن به صحابه رسول خدا و مؤمنين عتاب شده، خطاب‌هايى بيهوده مى سازد؛ زيرا صحابه اى که خود خدا اجازه داده هر گناهى خواستند بکنند، ديگر نبايد به خاطر بعضى تخلفاتشان در آياتى نظير آيات مربوط به داستان بدر، احزاب، حنين، و امثال آنها مورد عتاب قرار گيرند که چرا فرار کرديد و براي فرار از جنگ به آتش دوزخ تهديد شوند. ۱
نتيجه
از اميرالمؤمنين عليه السلام نسبت به خلفا و ساير صحابه اقوال تفسيري فراواني نقل شده است. سيوطي در کتاب الاتقان خود در اين باره مي‌گويد:
اما الخلفاء فاکثر من روي عنه منهم علي بن ابي طالب و الرواية عن الثلاثة نزرة جداً... و لا احفظ عن ابي بکر في التفسير الا آثاراً قليلة جداً لا تکاد تجاوز العشرة.۲
فراواني روايات تفسيري از آن حضرت، واکنش محققان را نيز در پي داشته است. سيوطي علت کثرت اين روايات را تداوم عمر آن حضرت پس از خلفا دانسته است. ۳ اما ابن سعد در طبقات در اين باره چنين نقل مي‌کند:
قيل لعلي: ما لک أکثر أصحاب رسول الله صلّي الله عليه و آله حديثاً؟ فقال: إني کنت إذا سألته أنبأني و إذا سکت ابتدأني.۴
او همچنين، از قول خود آن حضرت چنين نقل مي‌کند:
و الله ما نزلت آية إلا و قد علمت فيما نزلت و أين نزلت و على من نزلت، إن ربي وهب لي قلباً عقولاً و لساناً طلقاً... سلوني عن کتاب الله فإنه ليس من آية إلا و قد عرفت بليل نزلت أم بنهار. في سهل أم في جبل.۵
بنا بر اين، کثرت اين احاديث بيشتر به دليل طول مصاحبت آن حضرت با رسول خدا صلّي الله عليه و آله است و صرف طول عمر ايشان دليل بر کثرت روايات نيست.
اما علت اين کثرت هر چه باشد، طبيعي است که در ميان اين روايات فراوان، نسبت بخشي از آنها نيز به ايشان درست نباشد و ساختگي باشد. از اين رو، ذهبي بخشي از اين روايات را ساخته جاعلان شمرده و صحيح‌ترين طريق‌ها در روايات تفسيري منقول از آن حضرت را از ديدگاه خود معرفي کرده است. ۶
از آنچه گفتيم، روشن شد که برخي از روايات سيوطي در الدر المنثور به نقل از امام اميرالمؤمنين علي ابن ابي‌طالب عليه السلام رواياتي قابل نقد و سخيف است. بديهي است که نقد و بررسي کامل روايات
1.. الميزان، ج۱۹، ص۲۳۶ – ۲۳۸.
2.. الاتقان في علوم القرآن، ج۲، ص۱۲۲۷.
3.. همان، ج۲، ص۱۲۲۷.
4.. الطبقات الكبري،ج ۲، ص۲۵۸.
5.. همان، ج ۲، ص۲۵۷.
6.. امام علي و قرآن، ص۶۹.
