نقش زنان در واقعه عاشورا

با تحلیل رفتار و گفتار زنان عاشورایی، می توان نقش زنان را در حادثۀ کربلا، بدین ترتیب بیان نمود:

الف. پیام رسانی

خطبه های زینب علیها السلام، اُمّ کلثوم و فاطمه بنت الحسین و گفتگوهای آنان با مردم در مسیر بازگشت، و نیز روایت وقایع کربلا توسّط زنان، در زمرۀ نقش پیام رسانی آنان، تفسیر می شود.

ب. مشارکت در نبرد

در حادثۀ کربلا، زنانی در نبرد حضور داشته اند که گاه بر دشمن آسیب رسانده اند و گاه توسّط دشمن، آسیب دیده یا به شهادت رسیده اند. بانوی شهید اُمّ وَهْب (همسر عبدالله بن عمر کلبی، دختر عبدالله بن عفیف)، زنی از طایفۀ بکر بن وائل و بانوی شهید اسماء همسر مختار، از این دسته زنان اند.

ج. روحیه بخشی

در حادثۀ کربلا مادران، خواهران و همسرانی را می بینیم که با تشویق فرزندان، برادران و مردان خود آنان را به نبرد تشویق کرده و به میدان کارزار فرستاده اند. از جملۀ این زنان، می توان به: دُلهُم همسر زهیر، دختر عبدالله بن عفیف و نیز مادر عمرو بن جُناده اشاره کرد.

د. توبیخ و سرزنش ستمکاران

در تاریخ کربلا، زنانی هستند که مردانشان را  ـ  که در جبهۀ تاریکی و ظلم بوده اند ـ توبیخ و سرزنش کرده اند و از رفتار آنان ابراز تنفّر و انزجار نموده اند یا هرگز روی خوش به آن مردان، نشان نداده اند؛ زنانی چون: مرجانه، مادر ابن زیاد؛ همسر خولی؛ هند، همسر یزید؛ عاتکه، دختر یزید؛ اُمّ عبدالله، همسر مالک بن نُسَیر؛ اسماء، همسر ولید بن عُتبه (والی مدینه)؛ نوار، همسر یا خواهر کعب (قاتل بُریر).

هـ . پناه دادن و یاری رساندن به یاران امام حسین(ع)

پیش از وقوع حادثۀ کربلا و پس از آن، در تاریخ، نام زنانی می درخشد که با حمایت و پناه دادن، جبهۀ حسینیان را تقویت کرده اند؛ زنانی مانند: طَوعه که به مسلم پناه داد؛ ماریه از طایفه عبد القیس که خانه اش محلّ تجمّع و گفتگوی طرفداران امام حسین(ع) در بصره بود؛ و زنی که دو کودک از اهل بیت پیامبر(ص) را پناه داد.

و. مدیریت

نقش زینب علیها السلام در حادثۀ کربلا بویژه پس از ظهر عاشورا، نماد یک مدیریت موفّق در شرایط بسیار بحرانی است. اوست که با درایت و تدبیر عالی خود، کاروانِ آسیب دیده و مصیبت زده و بی خانمان را با عزّت، شکیبایی و بردباری، مدیریت می کند تا به مدینه می رساند. شاید سخن نقل شده از امام زین العابدین(ع) در بارۀ عمّه اش که: «تو به لطف خدا، عالِمی هستی که از دیگران دانش نیاموخته ای، و فهمیده ای هستی که لازم نیست دیگران به تو بفهمانند»،[۱]نشان قدردانی ایشان در برابر این مدیریت افتخارآمیز باشد.

ز. عمق بخشیدن به بُعد عاطفی و اندوهبار کربلا

برگزاری مجالس سوگواری پس از حادثۀ عاشورا توسّط زنان و نیز به سوگ نشستن و مرثیه خواندن را می توان یکی از عوامل ماندگاریِ عاشورا در خاطره ها و یادها برشمرد.

عملکرد اُمّ البنین، رَباب، اُمّ لقمان دختر عقیل، زنان بنی هاشم، زنان خاندان یزید و معاویه، زنان اهل کوفه و زنان مدینه، نمونه هایی از این دست است.[۲]

[۱]. الاحتجاج، ج ۲، ص ۱۰۹، ح ۱۷۰.

[۲]. ر.ک: دانش‏نامۀ امام حسین(ع)، ج ۱۶، ص ۳۱۱ ـ ۳۱۳.