نهضت توابین

این قیام، به رهبری سلیمان بن صُرَد، از سوی کسانی صورت گرفت که دعوت آنها از امام حسین(ع) برای آمدن به کوفه و سستی آنها در یاری رساندن به ایشان، واقعۀ خونبار کربلا را به وجود آورد. بدین سان، آنان مرتکب گناهی بزرگ شده بودند و می خواستند با خون خود، ننگ این گناه را از خود بزدایند. به همین جهت نیز نهضت آنان، «نهضت توّابین» نامیده شد.

پس از مرگ یزید در سال ۶۴ ق، فعّالیت توّابین، گسترده تر شد و کوفه، آمادۀ قیام بر ضدّ حکومت بنی امیّه گردید. شش ماه پس از هلاکت یزید، در حالی که یاران سلیمان بن صُرَد برای قیام آماده می شدند، مختار وارد کوفه شد؛ امّا رهبریِ سلیمان را نپذیرفت و مدّعی شد که او با فنون جنگ، آشنا نیست و مردم را به کشتن خواهد داد و بدین سان، مردم را برای خونخواهی امام حسین(ع) به رهبری خود، دعوت کرد و در پاسخ کسانی که او را از این کار نهی می کردند، خود را «نمایندۀ مهدی امّت، محمّد حنفیه، برای خونخواهی حسین(ع)» معرّفی نمود. بدین ترتیب، میان هواداران نهضت، شکافی پدید آمد. بیشتر آنها با سلیمان بودند و جمعی هم به مختار پیوستند.

توّابین در سال ۶۵ ق، قیام خود را با هدف براندازی حکومت شام، آغاز کردند. سلیمان به هواداران خود دستور داد که برای جنگیدن با سپاه شام، در اردوگاه نُخَیله جمع شوند؛ امّا پس از رسیدن به این اردوگاه، مشاهده کرد که از میان حدود شانزده هزار نفری که با او بیعت کرده بودند، تنها چهار هزار نفر، او را همراهی می کنند. سلیمان با همراهانش از نخیله به کربلا رفتند و در کنار مزار امام حسین(ع) ضمن اعتراف به گناه خود، از خداوند، طلب آمرزش کردند و پیمان بستند که راه او را ادامه دهند.

آنان، پس از توقّف یک شبانه روز در کنار مزار سیّد الشهدا، آمادۀ نبرد با سپاه شام در عین الورده شدند. سپاه سلیمان در نبرد با شامیان ـ که بیست هزار نفر بودند ـ از خود، رشادت های فراوان نشان دادند؛ امّا در مقابل آنان، کاری از پیش نبردند. سلیمان و شمار دیگری از سران توّابین و جمع فراوانی از یاران وی، کشته شدند و بازماندگان، شبانه صحنۀ نبرد را ترک کردند و به کوفه باز گشتند.

در ریشه یابی علل شکست توّابین، دو نکته قابل توجّه است:

یک. آنان قبل از سلطه یافتن بر کوفه و اطمینان از پشتوانۀ حرکت خود، در صدد براندازی حکومت شام برآمدند و این تصمیم، حاکی از ضعف تدبیر رهبران این نهضت است.

دو. مختار با رهبریِ سلیمان بن صُرَد، مخالفت کرد و در میان هواداران نهضت، شِکاف ایجاد شد. البته با عنایت به نکتۀ اوّل، شاید بتوانیم بگوییم که تصمیم مختار در عدم پیوستن به آنان، درست بوده است.[۱]