تعامل اجتماعی پیامبر(ص) الگوی تربیت اسلامی

مجید معارف، دکترای علوم قرآن و حدیث در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، با بیان اینکه در ارتباط با تعلیم و تربیت براساس آموزه‌هایی که در آیات و روایات وجود دارد باید در پی تربیت مؤثر بود، اظهار کرد:
در این راستا باید به سه محور: شخصیت متربی، شخصیت مربی و القای تربیت توجه کرد.

وی به اهمیت محور «شخصیت متربی» اشاره و عنوان کرد:
قرآن کریم در این زمینه می‌فرماید:«وَالْبَلَدُ الطَّيِّبُ يَخْرُجُ نَبَاتُهُ بِإِذْنِ رَبِّهِ وَالَّذِي خَبُثَ لَا يَخْرُجُ إِلَّا نَكِدًا كَذَلِكَ نُصَرِّفُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَشْكُرُونَ؛
و زمين پاك [و آماده] گياهش به اذن پروردگارش برمى‌‏آيد و آن [زمينى] كه ناپاك [و نامناسب] است [گياهش] جز اندك و بى‏فايده برنمى‌‏آيد اين گونه آيات [خود] را براى گروهى كه شكر مى‌‌گزارند گونه‏ گون بيان مى‌‏كنيم» بدین ترتیب باید به اهمیت سنین کودکی که آمادگی پذیرش در افراد بیشتر است توجه داشت و از این مقطع به بهترین نحو استفاده کرد.

معارف ادامه داد: امام علی(ع) در نامه ۳۱ نهج‌البلاغه می‌فرمایند:
«إِنَّما قَلبُ الحَدَثِ كَالارضِ الخاليَةِ ما اُلقىَ فيها مِن شَىْ ءٍ قَبِلَتهُ؛دل نوجوان مانند زمين آماده است كه هر بذرى در آن افشانده شود، مى‌پذيرد». بنابراین در مسئله تربیت ابتدا باید به شخصیت پذیرنده توجه کرد که تا چه اندازه آمادگی پذیرش دارد.

این دکترای علوم قرآن و حدیث به دومین محور در تربیت که «شخصیت مربی» است اشاره و عنوان کرد:
فردی که درصدد القای تربیت است نیز باید از شرایط خاصی برخوردار باشد و بسیاری از افراد هستند که نسبت به مباحث تربیتی عالم هستند اما عامل به آنچه می‌گویند نیستند. در تربیت مؤثر باید مفاهیم از سوی مربی عالم عامل القا شود چنانچه در روایات نیز آمده است که «کونوا دعاة الناس بغیر ألسنتکم؛ با غیر زبان‌هایتان مردم را دعوت کنید».

وی القای تربیت را از دیگر محورهای مهم در زمینه تربیت دینی خواند و تصریح کرد:
خداوند در آیه ۱۲۵ سوره مبارکه نحل به بایسته‌های القای تربیت چنین اشاره کردند:
«ادْعُ إِلَى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبِيلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ؛
با حكمت و اندرز نيكو به راه پروردگارت دعوت كن و با آنان به شيوه‌اى] كه نيكوتر است مجادله نماى در حقيقت پروردگار تو به [حال] كسى كه از راه او منحرف شده داناتر و او به [حال] راه‏يافتگان [نيز] داناتر است».

معارف حکمت و منطق، دلسوزی و موعظه احسن را از شرایط القای تربیت بر اساس آیات قرآن کریم خواند و گفت:
از مسلمات طرف مقابل استفاده کردن جدال نامیده می‌شود اما این مهم باید به صورت جدال احسن یعنی بدون مناقشه، هیاهو و به دور از رفتارهای خشن باشد.

وی اخلاق حسنه را از ضروریات القای تربیت برشمرد و گفت:
شخص رسول الله(ص) برای ما یک مدل هستند. پیامبر(ص) از اخلاق حسنه بالاترین استفاده را از فرآیند تربیت کرده‌اند به نحوی که در آیه ۱۵۹ سوره مبارکه آل عمران آمده است:«فَبِما رَحمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنتَ لَهُم. وَلَو كُنتَ فَظًّا غَليظَ القَلبِ لَانفَضّوا مِن حَولِكَ. فَاعفُ عَنهُم وَاستَغفِر لَهُم وَشاوِرهُم فِي الأَمرِ. فَإِذا عَزَمتَ فَتَوَكَّل عَلَى اللَّهِ. إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ المُتَوَكِّلين؛
به (برکت) رحمت الهی، در برابر آنان نرم (و مهربان) شدی! و اگر خشن و سنگدل بودی، از اطراف تو، پراکنده می‌شدند. پس آن‌ها را ببخش و برای آن‌ها آمرزش بطلب! و در کارها، با آنان مشورت کن! اما هنگامی که تصمیم گرفتی، (قاطع باش! و) بر خدا توکل کن! زیرا خداوند متوکلان را دوست دارد.»

این کارشناس قرآنی با بیان اینکه تعامل اجتماعی رسول الله(ص) الگویی برای تربیت اسلامی است گفت:
مهربانی، گذشتن از خطا، طلب آمرزش، شخصیت دادن به دیگران و نظرسنجی از آنان از جمله مختصات تعامل اجتماعی رسول‌الله(ص) با افرادی است که ممکن بود با وی رفتار خوبی نیز نداشته باشند.