راهکارهاي فهم حديث در کتاب الاربعون حديثاً (اربعين) شيخ بهايي
غلامرضا رييسيان ۱
چکيده:
بررسي و شناخت شيوه‌هاي فهم حديث در حوزه حديث پژوهي امري مهم و ضروري است. از جمله مجموعه‌هاي حديثي، کتاب‌هايي تحت عنوان چهل حديث است که مورد توجه و اهتمام علما در طي قرن‌ها بوده و هست. مرحوم شيخ آقا بزرگ تهراني در الذريعة بيش از هفتاد اثر را تحت همين عنوان معرفي کرده است؛ از جمله آنها اربعين شيخ بهايي است که در سده دهم هجري به خامه اين عالم وارسته ذوفنون به رشته تحرير درآمده است. اين مجموعه حديثي، با حجم کم آن، در بردارنده مطالب بسيار ارزنده در موضوعات گوناگون است؛ بيان معناي واژگان، ضبط دقيق کلمات موجود در حديث، تحليل و تفسير محتواي حديث با استفاده از آيات قرآن کريم و احاديث ديگر، بيان نکات صرفي و نحوي و بلاغي که در موارد متعددي متفاوت با آن چيزي است که در کتاب‌هاي ديگر بيان شده است و نيز حلّ تعارض احاديث از ويژگي‌هاي برجسته اين کتاب است که در اين پژوهش به ذکر نمونه‌هايي از هر يک از موارد ياد شده، مي‌پردازيم.
کليدواژه‌ها: حديث، فقه الحديث، الاربعون حديثاً، اربعين، شيخ بهايي.
درآمد
يکي از سنّت‌هاي نيکوي انديشمندان شيعه تأليف کتاب‌هايي تحت عنوان اربعين بوده و هست. توجه به اين مهم در حقيقت، عمل به حديث شريف پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم است که فرمود:
من حفظ علي امتي اربعين حديثاً حشره الله يوم القيامة فقيهاً عالماً.۲
شيخ آقا بزرگ تهراني در الذريعة بيش از هفتاد اثر را تحت همين عنوان معرفي کرده است. ۳
هر يک از آنان به فراخور تخصص و يا علاقه شخصي و يا نياز جامعه، چهل حديث را انتخاب کرده و به شرح و توضيح آن پرداختند. البته بعضي از اين مجموعه‌هاي حديثي تنها به ذکر حديث اکتفا کرده، اما بعضي ديگر به شرح و توضيح متن حديث و گاهي نيز به بررسي سند پرداخته‌اند. از جمله اين
1.استاديار گروه علوم قرآن و حديث دانشکده الهيات دانشگاه فردوسي مشهد.
2.. اصول الکافي، ج۱، ص۴۹؛ وسائل الشيعة، ج۱۸، ص۷۰ـ۷۲.
3.. الذريعة، ج۱، ص۴۰۹ ـ ۴۳۴.
