كلمه اسراييليات به تدريج معناي وسيع‌تري پيدا كرد و در اصطلاح مفسران به هرگونه افسانه و حكايتي اطلاق‌گرديد كه از منابع ديني يهود و نصارا يا هر منبع قديمي ديگر اقتباس شده است. برخي از دانشمندان پا را از اين فراتر نهاده و به هر گونه مطلب بي‌‌اساس كه از ناحيه، دشمنان اسلام اعم از يهود و غيره نقل شده و به منابع حديث و تفسير سرايت كرده است، اسراييليات گفته‌اند. به اين ترتيب، اطلاق لفظ اسراييليات بر مطالبي كه رنگ يهودي دارد، اطلاقي از باب تغليب است؛ ۱ زيرا اكثر مطالب باطل و خرافي كه به عنوان اسراييليات در بين مردم شايع گرديد، از منابع يهوديان نشأت گرفته و قوم يهود نيز طبق آيات قرآني دشمن‌ترين مردم نسبت به مؤمنان بوده‌اند ۲ نكته ديگر آن‌كه اسراييليات به واسطه تعدادي از علماي يهود و نصارا كه اسلام را اختيار كرده و در بين مسلمانان رفت و آمد داشته‌اند، نقل شده و به تدريج منتشر گرديد، هر چند كه در سده‌هاي بعد بسياري از اسراييليات توسط علماي روشن ضمير شناسايي و از صحنه كتب تفسير و حديث به دور ريخته شد. ۳
آري، هجرت و ورود مسلمانان به مدينه و آشنايي آنان با يهوديان از يک طرف و دخول يهوديان و مسيحيان در دين اسلام از طرف ديگر، زمينه‌ساز ورود اسراييليات به متون اسلامي گرديد. لذا محققان، ورود اسراييليات به حوزه متون ديني را به عصر صحابه پيامبر برمي‌‌گردانند. ۴ سپس در دوران تابعين ۵ و دوره‌هاي بعد گسترش پيدا كرد؛ چرا كه نقل صحابه از اهل كتاب در مقايسه با تابعين كمتر است ۶ ؛ عواملي همچون اسلام آوردن گروهي از اهل كتاب و انتقال دانستني‌‌هاي ديني خود به مسلمانان، امي بودن عرب‌ها و نياز و اشتياق آنان به يافتن پاسخ سؤالات خويش و تساهل برخي از دانشمندان اسلامي در پذيرش اسراييليات را مي‌توان از علل مهم رواج اسراييليات در جامعه اسلامي دانست. ۷
هر چند پديده شوم «اسراييليات» در ميان مسلمانان توانست جاي خود را باز كند و مطالب مربوط به آن براي مدت‌ها بر سر زبان‌ها جاري بود و حتي وارد كتب تفسيري، حديثي، تاريخي و غيره گرديد؛ اما موضع‌گيري‌هاي علماي راستين و مقابله آنها با اين روند، سبب شد در زمان‌هاي بعد اين افسانه‌ها و خرافات تا حد زيادي از چهره جامعه اسلامي رخت بربندد و حتي به پاكسازي بسياري از كتب اسلامي از آنها منجر گرديد.
با وجود اين كه كساني كه براي رواج اسراييليات تلاش مي‌كردند، هيچ محدوديتي براي خود قايل نبودند و در همه حوزه‌ها سعي مي‌كردند نقشه شوم خود را عملي سازند؛ ولي در اين ميان بخش عمده اين تلاش‌ها مربوط به دو حوزه تفسير قرآن و احاديث نبوي بود و آنان اين دو تكيه‌گاه مسلمانان را
1.. الاسراييليات في التفسير و الحديث، ص ۱۹ ـ ۲۱، با اختصار.
2.. خداوند در اين زمينه مي‌فرمايد: لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَدَاوَةً لِلَّذِينَ آمَنُوا الْيَهودَ... سوره مائده، آيه ۸۲.
3.. تاريخ عمومي حديث، ص ۱۰۳، ۱۰۴.
4.. التفسير و المفسرون، ج ۱، ص ۱۱۵؛ المعجزة الكبري القرآن، ص ۵۱۶.
5.. روش‌‌هاي تفسير قرآن، ص۸۴؛ المعجزة الكبري القرآن، ص۵۱۳.
6.. مقدمة في اصول التفسير، ص۲۷.
7.. روش‌‌هاي تفسير قرآن، ص ۸۹ ـ ۹۳؛ مقدمه ابن خلدون، ص۴۰۷ . با تلخيص و تصرف.
