اوقات با دو يا سه واسطه از آن حضرت نقل ميكند. حمّاد بن عيسي از اصحاب امام صادق عليه السلام ـ که از اساتيد ابن شاذان تلّقي ميگردد ـ نيز برخوردار از اين ويژگي است ۱ . بي‌ترديد، امکان‌پذير نيست که صحابيان ائمّه عليهم السلام دائم الحضور در نزد آنان باشند. از اين رهگذر اتفاق مي‌افتد که امام عليه السلام در جلسه‌اي القاي كلام دارند كه در آن برهه راوي حاضر نيست و در نتيجه، وي به ضرورت، آن روايات را با واسطه نقل ميکند. عليّّ بن ابراهيم قمّي از هارون بن مسلم و كليني از عبدالله بن جعفر حميري و سعد بن عبدالله اشعري گاهي با واسطه و گاهي مستقيم نقل مي‌‌كنند ۲ . در تعليل و تبيين ناهمساني نقل روات به چند جهت مي‌توان اشاره كرد:
الف. امكان ملاقات بين راوي و مرويّّ عنه هميشه وجود ندارد. گاهي فرصتي كوتاه همانند حجّ اتفاق‌مي‌‌افتد و برخي احاديث را از وي دريافت کرده و در نتيجه بقيه اخبار او را با واسطه، روايت ميكند؛ب.گاهي راوي از استادي كه سپس دستخوش حادثه مرگ ميگردد، تلقّي حديث ميكند، آن گاه‌برخي را كه در حافظه‌اش باقي مانده، گزارش مستقيم و پاره‌اي را كه فراموش كرده، با واسطه گزارش‌مي‌‌کند؛ ج.برخي اوقات شاگرد تعدادي از احاديث را تلقّي و به عللي استاد را پس از آن نمي‌‌بيند و‌به ضرورت، اخبار باقي مانده را به وسيله يكي از راويان با سابقه كه قبلاً با استاد، تماس بيشتري داشته،دريافت ميكند. ابن قولويه مؤلّف كامل الزّيارات تنها چهار حديث را بي‌‌واسطه از سعد بن عبدالله اشعري دريافت كرد و بقيه را با واسطه پدر يا برادرش به نقل از او مي‌‌پردازد ۳ ؛ د. گاهي راوي در برهه‌اي از زمان معيّن كه استاد كتاب مشخصي را تدريس و القا ميكند، حضور ندارد. وي روايات و كتاب‌هاي پيشين را ـ كه بي‌‌واسطه از استاد تلّقي كرده ـ به گونه مباشر و آن كتاب معين را با واسطه نقل ميکند.
دستاويز قرار گرفتن رجال الطوسي
شيخ طوسي همان‌گونه كه آقاي بهبودي به آن استناد جسته، فضل بن شاذان نيشابوري را تنها در عِداد صحابيان امام هادي و عسكري برشمرده ۴ که مفهوم گفتار وي و نه نصّ و تصريحش، اين است که فضل امام رضا عليه السلام را درک نكرده و در زمره صحابيان ايشان به شمار نمي‌آيد. از طرفي در رجال وي فضل بن سنان نيشابوري در زمره وکيلان امام رضا عليه السلام به حساب آمده ۵ و از همين رهگذر به استناد گفتار طوسي در تمامي تصنيفات رجالي، وي در زمره راويان امام رضا عليه السلام نامبردار شده است. ۶ نويسنده از تجزيه و تحليل روايي و رجالي حدس مي‌‌زند كه مراد از فضل بن سنان نيشابوري، همان فضل بن شاذان
1.. مشايخ الثقات، ص۷۶.
2.. الکافي، ج ۱، ص ۱۰۷، ح ۴، ص ۳۲۶، ح ۸ ، ص ۳۴۱، ح ۲۳ و ۲۵، ص ۴۵۷، ح ۱۰ و ۱۱ و ص ۴۶۸، ح ۶.
3.. رجال النّجاشي، ص۱۲۳، ش ۳۱۸.
4.. رجال الطّوسي، ش۵۷۴۲ و ۵۸۸۳.
5.. همان، ش۵۳۸۵.
6.. خلاصة الأقوال، ش۷۶۸؛ کتاب الرّجال، ش?۱۱۹۸؛ تنقيح المقال، ج۳، ص۸، ش?۹۴۷۱؛?حاوي الأقوال، ج۴، ص?۱۸۶؛?منهج المقال، ص۲۶۰؛?مجمع الرّجال، ج۵، ص?۲۱؛ جامع الرواة، ج۲، ص ۵؛ مستدرکات رجال علم الحديث، ج۶، ص?۲۰۷، ش?۱۱۵۶۳؛ معجم الثقات، ص?۹۵، ش?۶۳۸؛ معجم رجال الحديث، ج۱۴، ص?۳۰۸، ش?۹۳۷۲.
