قرار دارد كه تنها با واسطه يحيي بن زكريا بن شيبان كتاب وي را روايت كرده است ۱ . آيا متصور است متوفّي در آن سال با يک واسطه از صحابي امام باقر عليه السلام نقل کند؟ و تقويت‌كننده خطاي طوسي اين است كه نصر بن مزاحم در سال 212 و دوران ولايت امام جواد عليه السلام فوت نموده و منابع تاريخي حضور وي را در كوفه در زمان حركت امام رضا عليه السلام به سوي ايران تأييد نموده‌اند ۲ . احتمال داده مي‌شود كه طوسي روايت نصر بن مزاحم را از ابو جعفر ديده و او را امام باقر عليه السلام پنداشته كه با فرض وجود چنان روايتي و صحّت آن، ابو جعفر دوم، يعني امام جواد عليه السلام مراد است ۳ .
اساتيد فضل تعيين کننده طبقه وي
اگر اساتيد فضل در سال‌هاي نزديک به شهادت امام رضا عليه السلام درگذشته باشند، بي‌‌ترديد، روايت وي را از امام رضا عليه السلام موجّه و برخوردار از صحتّ مي‌‌سازند. تأمّل ورزيدن در دو نکته ما را در دريافت حقيقت معاضدت مي‌كنند: برخي از منابع رجالي، برهه تحمّل حديث را بيست سالگي و حداقلّ بلوغ راوي در نظر گرفته‌اند و از سوي ديگر دريافت حديث از استاد برخوردار از ويژگي فرايند امتدادي است. به ديگر سخن، ممكن است تلقّي روايت در بخش اول يا دوم يا پايان حيات علمي هر كدام از آن دو اتفاق افتاده باشد.
الف . هشام بن حكم: اين که هشام بن حكم در عِداد اساتيد ابن شاذان به شمار آمده، از رهگذر روايتي است كه طوسي نقل نموده است ۴ . فضل وي را متوفّي سال 179 نگاشته و نجاشي بر آن است که وي به سال 199 در بغداد فوت كرده است. علامّه رجالي، شوشتري تاريخ‌گذاري فضل را از جهت اعرفيّت وي و اين که هشام بن حكم پيش از هارون (م193ق) از رهگذر هراس از دستگيري وي درگذشته است، اصحّ از تاريخ‌نگاري نجاشي قلمداد کرده است ۵ . در صورت استواري نقل نجاشي، خللي در اثبات مقصود ما نيز ايجاد نمي‌گردد.
ب . شيخ طوسي: حداقل دو بار با واسطه فضل بن شاذان از ابو عتبة اسماعيل بن عيّاش بن سليم عنسي حمصي ـ که از محدثان نامبردار مکتب خلافت در شام بوده ـ به نقل خبر اقدام کرده است ۶ . محتمل است که فضل در شامات از وي تلقي حديث کرده و يا در طي دو مسافرتي که از شام به کوفه و بغداد داشته، آن امر تحقق يافته است. وي به سال 108 هجري متولد و در سال 181 ـ که بيشتر از هفتاد سال داشته ـ در گذشته است ۷ .
ج. داوود بن كثير رقّي: طبق گزارش منابع و ماخذ حديثي و رجالي داوود بن كثير رقّي از مشايخ
1.. رجال النّجاشي، ش ۱۱۴۸.
2.. ميزان الإعتدال، ج ۴، ص۲۵۳، ش۹۰۴۶؛ الخرائج والجرائح، ج۱،ص۳۴۹.
3.. معجم رجال الحديث، ج۲۰، ص۱۵۹.
4.. تهذيب الأحكام، ج۹، ص۲۲۶، ح۳۶.
5.. اختيار معرفة الرّجال، ش ۴۷۵؛ رجال النّجاشي، ش ۱۱۶۴؛ قاموس الرّجال، ج۱۰، ص۵۵۶.
6.. الغيبة، ص۴۵۴ و۴۷۰.
7.. تاريخ بغداد، ج۶ ، ص۲۲۱، ش۳۲۷۶؛ تقريب التهذيب، ج ۱، ص۹۸، ش۴۷۴؛ تهذيب التهذيب، ج۱، ص۲۸۰، ش۵۸۴؛ الجرح و التعديل، ج۲، ص۱۹۱؛ سير اعلام النبلا، ج۸ ، ص۳۱۲، ش۸۳ .
