ابن شاذان، گرچه در حدود يک صد استاد از خاصّه و عامّه را درک کرده، اما بيشتر از 95 درصد از اخبار را از سه استادش حمّاد بن عيسي (م 209 ق)، صفوان بن يحيي (م 210 ق ) و ابن ابي عمير(م217) نقل كرده است .فضل متولّد پس از سال 203 چگونه از مشايخ ثلاثه و ساير اساتيد مذکورِ متوفّي در آن ساليان، تلّقي حديث کرده است؟
طبقه برخي از شاگردان و راويان ابن شاذان
اگر ما به منابعي دست يابيم كه حاوي اين نکته باشند كه شاگردان فضل از صحابيان امام رضا، جواد، هادي و عسكري عليهم السلام به شمار مي‌‌آيند، بي‌‌ترديد، نقل و روايت وي را از امام رضا عليه السلام برخوردار از صحّت و اعتبار مي‌سازند.
ا . ابراهيم بن هاشم: طوسي چندين طريق به آثار ابن شاذان براي خويش بر شمرده، كه در برخي از آنها ابراهيم بن هاشم از وي به نقل پرداخته است. به علاوه، نقل وي ازفضل در كتاب تهذيب الاحكام رُخ داده است ۱ . اگر سخن طوسي را فاقد اعتبار و خطا تلقّي کنيم، حداقلّ بايد پذيرفت كه فضل در طبقه وي قرار مي‌گيرد. وي از صحابيان والامقام امام رضا عليه السلام به شمار آمده كه با آن حضرت ملاقات نيز داشته است ۲ .
ب . ابوعبدالله شاذاني: وي که نواده برادر فضل است، بسيار از وي تلّقي روايت کرده و به نقل اخبار وي اقبال شايان نشان داده است ۳ . تأملّ در دو نكته در وصول به نتيجه ما را کمک کار خواهد بود. به نظر مي‌‌رسد فضل پس از شاذان بزرگ خاندان به حساب مي‌‌آيد و به علاوه، ابوعبدالله شاذاني از صحابه امام عسكري عليه السلام به شمار آمده است ۴ .
ج. عبدالله بن حمدويه بيهقي : وي ابن شاذان را ملاقات کرده و از حوزه حديث و كلام وي بهره برده و به نقل پرداخته است ۵ . طوسي وي را در عِداد صحابيان امام عسكري عليه السلام بر شمرده، و در نامه‌اي كه امام عليه السلام به وي نوشته، نكاتي را براي تثبيت موقعيّت ابراهيم بن عبده وكيل خويش در منطقه نيشابور و روشن ساختن شعاع حوزه فعاليّت وي، گوشزد کرده است ۶ .
کنکاش در پاره‌اي قراين تاريخي و رجالي
الف . شاذان از راويان امام كاظم عليه السلام: با توجه به اين که شاذان پدر فضل از صحابيان و راويان امام كاظم عليه السلام (م183ق) بوده ۷ ، شاگرد و فرزندش حداكثر يک طبقه متاخّر از وي است و مي‌تواند جزو صحابيان امام رضا عليه السلام به شمارآيد.
1.. فهرست كتب الشيعة و أصولهم، ش۵۶۴؛ تهذيب الأحکام، ج ۷، ص ۶ ، ح۱۹؛ ج۱۰، ص ۵ ،۴۷، ۸۶ (المشيخه).
2.. فهرست كتب الشيعة و أصولهم، ص۱۱، ش۶ ؛ رجال الطّوسي، ش ۵۲۲۴.
3.. اختيار معرفة الرّجال، ش ۳۰۴، ۳۵۷، ۴۰۸، ۶۵۶ ، ۷۷۴، ۹۸۷، ۱۰۵۶، ۱۰۵۸، ۱۱۰۵، ۱۱۰۶.
4.. اختيار معرفة الرّجال، ش ۱۰۲۸؛ رجال الطّوسي، ش ۵۸۹۵.
5.. اختيار معرفة الرّجال، ش ۸۵۰، ۹۷۹.
6.. رجال الطّوسي، ش۵۸۲۳،۵۸۶۰؛ اختيار معرفة الرّجال، ش ۱۰۸۹.
7.. الکافي، ج۸ ، ح۱۳۸؛ معجم رجال الحديث، ج۱۰ ،ص۹، ش ۵۶۷۸.
