و گزارشگر واقعيّت تاريخ است. تلّقي حديث و يا نقل از آن مشايخ ثقات و اصحاب اجماع با آن مدت زمان، حاوي اين است که وي متولد حدود سال 180 و جزو معمّرين بوده است.
و . كهن سالي در لحظه ارتحال: كشّي از ابو عليّّ بيهقي شاگرد فضل ـ كه بر جنازه وي نماز گزارده ـ نقل كرده كه وي سال‌هاي پاياني عمر خويش را در بيهق از توابع نيشابور به سر مي‌برد كه خبر تهاجم خوارج به وي رسيد. او كه خود مي‌‌دانست از اهداف اوليه آنان بي‌ترديد دست يافتن به وي است، مخفيانه بيهق را رها و به طرف نيشابور حركت كرد. اين سفر وي را دستخوش رنج و بيماري جانكاهي ساخت که در نتيجه جان خويش را از رهگذر آن از دست داد ۱ . التزام به اين که حرکت در مسافتي نزديک حتّي در حالت فرار براي انسان 55 ساله و کمتر از آن، بخصوص براي انسان‌هاي پيشين، سبب مرگ آنان گردد، امري طبيعي تلقّي نمي‌گردد. حسّ دروني و ارزيابي اين گزارش تاريخي قرينه‌اي گوياست كه ابن شاذان در اين برهه پيرمردي كهن سال است كه رنج سفر عامل مرگ شهادت گونه وي شده است.
ز. صحابي امام عسكري عليه السلام شاگرد با واسطه فضل : احمد بن ادريس قمّي ـ كه در طبقه هشتم محدّثان قرار دارد ـ از صحابيان امام عسكري عليه السلام به شمار مي‌آيد. از طرفي وي از راويان و تلاميذ عليّّ بن محمّد بن قتيبه است ۲ . ابن قتيبه در طبقه پيش از وي و يا حد اقلّ هم طبقه اوست و با توجه به اين که ابن قتيبه از شاگردان فضل بوده و در طبقه پس از وي قرار مي‌‌گيرد، اين ديدگاه که ابن شاذان جز روات و صحابه امام رضا عليه السلامباشد، تقويت مي‌‌شود.
ح. صحابي امام هادي وعسکري عليه السلام گزارشگر تأليفات فضل: نجاشي برخي از عناوين 180كتاب ابن شاذان را از نگاشته يحيي بن زكريا گنجي نقل نموده است ۳ . وي از صحابيان امام هادي و عسكري بوده كه در زمان حيات ايشان يا پس از آن، به تأليف كتابي پرداخته كه اسامي مصنفين و كتب علماي شيعه را در آن ضبط نموده است ۴ . بايد فضل در زمان آن دو معصوم در قلمرو جهان اسلام و مراكز شيعي، همانند بغداد، كوفه، مدينه، خراسان چهره‌اي بلند آوازه و كثير التأليف باشد كه صحابي ايشان اسامي تصنيفات وي را برشمرده باشد.
ط . نقل با سه واسطه از امام سجّاد عليه السلام : در منابع روايي ما به احاديثي برخورد مي‌‌كنيم كه فضل واقع در طبقه هفتم محدّثان، از امام سجاد عليهما السلام، تنها با سه واسطه به نقل پرداخته است ۵ .
ي . نقل با دو واسطه از امام باقر عليه السلام :در برخي از موارد ابن شاذان تنها با دو واسطه از امام باقر عليه السلام، به روايت اخبار روي آورده است ۶ .
1.. همان، ش۱۰۲۴ و ۱۰۲۸.
2.. رجال الطّوسي، ش ۵۸۳۱؛ بحار الأنوار، ج۴۹، ص ۲۶.
3.. رجال النّجاشي، ش ۸۴۰ .
4.. رجال الطّوسي، ش۶۳۹۰؛ مصفي المقال في مصنفي علم الرّجال، ص ۴۹۶؛ الذريعة، ج ۴، ص ۲۱۱، ش ۱۰۵۱و ص۴۸۱، ش ۲۱۴۵.
5.. الکافي، ج ۱، ص۱۰۰، ح ۲ و ج۲، ص۱۰۷ ، ح۳ و ج۳، ص۴۰۹، ح۲ و ج۶، ص۱۱۸، ح۲.
6.. الکافي، ج۱، ص۴۱۳، ح۶؛ ج۳، ص۳۳۰، ح۲.
