باب دوم : در تعيين فاصله ما بين سال ولادت و اوّل تاريخ هجرى و تعيين غرّه ماه ولادت و در آن چند فصل است :

فصل اوّل : در ذكر بعض اصطلاحات منجّمين از غرّه وُسطا و امر اوسط

و چون دو فاضل قزوينى و نورى در تعيين غرّه بالتقريب استناد كرده اند به آنچه ميانه منجّمين معمول است و در استخراج هلال نيز در تعيين روز و غيره حاجتى بر اين عمل هست، توضيحا و من باب المقدّمه محتاج بر تعرّض بر آن هستيم .
بنا بر اين آنچه مشهور است كه عمر مبارك حضرت رسول صلى الله عليه و آله وسلم شصت و سه بوده ، محرّم سال ولادت مقدّم خواهد بود بر اوّل تاريخ هجرت به پنجاه و سه سال تمام ؛ زيرا كه از اوّل تاريخ هجرت تا وقت وفات، منضبط و معلوم است كه ده سال و دو ماه است تقريبا . پس ميانه محرّم اوّل هجرت و محرّم سال ولادت، پنجاه و سه سال تمام خواهد بود .
و ما براى مقصودى كه در نظر داريم غرّه هلالى ربيع الاوّل پنجاه و چهار و پنجاه و سه و پنجاه و دو به هجرت مانده را استخراج كرديم . و چون تعيين غرّه هلالى، بدون تعيين ايّام وسطا ممكن نيست ، لهذا چنانچه عذر آن در اوّل كلام نيز خواسته شد ، ناچاريم از ذكر پاره اى اصطلاحات نجوميّه .

1 . در ذكر امر اوسط و غره وسطا

سنين تاريخ هجرى قمرى و ماه هاى آن هلالى است ؛ يعنى از رؤيت هلال تا رؤيت هلال ديگر يك ماه گيرند و دوازده ماه را يك سال خوانند . و چون امر رؤيت اهلّه غير منتظم است ، منجّمين براى انظباط امر، حساب عمل را بر امر اوسط قرار داده اند .