الف : حجابهاى رقيق

موانع معرفت،كه شرح آن در فصل دوم گذشت و حجابهاى دل، زنگارهاى جان و مانع نور علم‏اند . در آغاز بيمارى ، حجابهاى معرفت رقيق است و تعاليم پيامبران مى‏تواند آنها را بزدايد .

ب : حجابهاى ضخيم قابل رفع

اگر موانع معرفت علاج نشوند ، بتدريج حجابهاى انديشه و قلب متراكم مى‏شوند . حجابهاى متراكم تا جايى كه جوهر آينه دل را فاسد نكرده باشند ، قابل علاج‏اند . براى زدودن اين حجابها بايد از داروى بلا بهره گرفت كه از داروى موعظه قويتر است . زدودن زنگارهاى دل با موعظه مانند پاكسازى آينه با آب است و زدودن زنگارهاى دل با بلا ، صيقل دادن شمشير با آتش است . زنگارهاى ضخيم را جز با آتش نمى توان زدود . از اين رو قرآن در باره فلسفه بلا و مصيبتهاى زندگى مى‏فرمايد : «وقطعا غير از آن عذاب بزرگتر ، از عذاب اين دنيا [نيز ]به آنان مى‏چشانيم ، باشد كه بازگردند» ^۱ . اينجاست‏كه امام على عليه‏السلام مى‏فرمايد: «هرگاه ديدى كه خداى سبحان پى‏درپى بلا بر تو مى‏فرستد،پس [بدان ]كه مى‏خواهد بيدارت كند» ^۲

ج : حجابهاى ضخيم غير قابل زوال

اگر زنگارها و موانع شناخت بقدرى متراكم شود كه جوهر آينه دل فاسد گردد نه موعظه كه آتش بلا نيز از صيقل دادن جوهر جان ناتوان مى‏ماند و بيمار غير قابل علاج مى‏گردد ؛ همچنانكه حضرت على عليه‏السلام مى‏فرمايد : «هركس كه خداوند با بلا و تجربه‏ها به وى سود
نرساند ، از هيچ پندى سود نمى‏برد» ^۳ ، «چگونه كسى كه فرياد را نشنيده ، صداى آهسته را بشنود؟» ^۴
از علامت‏هاى‏بيمارى غير قابل‏علاج معرفت ، تعصّب شديد در عقايد باطل‏است به‏گونه‏اى كه حاضر نيست‏حق را بپذيرد. قرآن حال آنان را چنين‏توصيف مى‏كند : «خدا با وجود علم او را بيراه گذارد» ^۵ .
در اين صورت حتى اعجاز پيامبران براى او سودمند نيست . از همين رو حضرت عيسى عليه‏السلام كه هر نوع بيمارى را درمان كرده مى‏فرمايد :

4 . اصول داروهاى معرفت

خداوند متعال براى درمان حجابهاى معرفت دو گونه دارو در نظام آفرينش قرار داده است : يكى تعاليم پيامبران و ديگرى حوادث تلخ و عبرت انگيز.
قرآن كه كاملترين برنامه پيامبران است ، دردمندان معرفت را از طريق موعظه ، تقوا ، ياد خدا ، دعا و استعاذه به درگاه حضرت حق و توبه درمان مى‏كند .
در كنار تعاليم انبياى الهى كه درمان اساسى بيماريهاى جان ، و بويژه بيماريهاى معرفت است ، بلا و حوادث تلخ زندگى داروى مسكّن اين بيماريهاست كه هنگام ضرورت تجويز مى‏گردد : «و پيامبرى ، به شهرى نفرستاديم مگر آنكه اهل آن را به سختى و ناخوشى دچار كرديم؛ شايد كه زارى و خاكسارى كنند» ^۱ .

5 . حجابهاى غير قابل زوال

موانع و حجابهاى معرفت سه دسته‏اند . دو دسته آنها با داروهاى معرفت قابل علاج و زوال است و دسته سوم نه .