توضيحى در باره احكام يادگيرى

با توجه به احاديث اين فصل و نقش دانش مورد يادگيرى در تكامل و يا انحطاط مادى و معنوى انسان ، مى توان احكام پنجگانه واجب ، مستحبّ ، مباح ، مكروه و حرام را بر يادگيرى حمل كرد .

1 . تعلّم واجب

هر دانشى كه مقدمه سازندگى مادى و يا معنوى ، دنيوى و يا اخروى ، فردى و يا اجتماعى است و بدون آن ، اساس حيات مادى و معنوى انسان در مخاطره قرار مى‏گيرد ، تحصيل آن به صورت عينى و يا كفايى بر مردم واجب است :
الف ـ علومى كه تحصيل آن واجب عينى ^۱ است :
دانشهايى كه مقدمه سازندگى فردى است و افراد جامعه بدون آن قادر به انجام تكاليف اعتقادى و عملى خود نيستند ، تحصيل آن از نظر اسلام بر فرد فرد جامعه واجب است؛ مانند شناخت اصول عقايد و شناخت واجبات و محرّمات و يا ارزشها و ضد ارزشها در اسلام كه برهمه مردم واجب است و يادگيرى هر شخص موجب سقوط تكليف از ديگرى نمى‏شود .
ب : علومى كه تحصيل آن واجب كفايى ^۲ است :
دانشى كه مقدمه سازندگى و تأمين نيازهاى اجتماعى است و جامعه بدون آن قادر به ادامه حيات نيست و يا با مشكل جدّى روبرو مى‏شود و يا نمى‏تواند در مقابل تهاجم احتمالى دشمن از خود دفاع كند ، تحصيل آنها بر افرادى از جامعه كه توان و استعداد تحصيل آن دانش را دارند واجب كفايى است .
بر اين اساس ، تعداد رشته‏هايى كه تحصيل آن واجب كفايى است ، به تناسب نيازهاى جامعه در زمانهاى مختلف متفاوت است؛ مثلاً تحصيل دانش اتم شناسى در شرايطى كه مردم مسلمان براى دفاع از خود نيازمند به آن هستند، به موجب آيه «و در برابر آنان هر نيرويى كه مى‏توانيد فراهم آوريد» ^۳ ، واجب كفايى است و در صورتى كه اشخاص مستعد براى تحصيل اين دانش محدود باشند ، وجوب كفايى بر آنها تبديل به وجوب عينى مى‏گردد .

د : آنچه فراگرفتنش شايسته نيست

5 / 13

آنچه سود نمى بخشد

۳۲۳.امام كاظم عليه السلام :پيامبرخدا صلى الله عليه و آله داخل مسجد شد و ديد گروهى بر گرد مردى حلقه زده اند . فرمود : چه خبر است؟ گفته شد : علاّمه اى است . فرمود : چه علاّمه اى؟ گفتند : داناترين مردم به نسبهاى عرب و وقايع و جنگهاى جاهليت و شعرهاى عرب . پس پيامبر فرمود : اين دانشى است كه به آنكه نداند زيان نمى رساند و به آنكه مى داند سود نمى بخشد . ^۱

ر . ك : ص 29 «حقيقت دانش» / ص 195 «يارى جستن از خدا براى بهره بردن از دانش» / ص 195 «پناه بردن به خدا از بى بهره ماندن دانش» / آداب تعليم و تعلّم(ترجمه منية المريد) : ص 538 «درجات و مراتب اهميت علوم دينى و مسائل مربوط به آن».