نگاهي نو به آيه نسخ

محمد احسانى فر لنگرودى ^۱

چکيده:

بسيارى، بدون لحاظ سياق، آيه «نسخ» و «اِنساء» را بر آيات قرآنى تطبيق نموده، و با تکيه بر ظاهر آيه، به محذورات عقلى ـ کلامى مربوط به اِنساء، گردن نهاده، و يا به تأويلى دور، روى آوردهاند. اين مقاله، با بهره گيرى از ظواهر لفظى و سياقى آيه، چشم انداز جديدى ـ با دو ويژگى: حفظ ظهور آيه مبارکه و پيراستن مفاد آن از محذورات عقلى ـ برمى نمايد. به اقتضاى سياق، مراد از «آية»، آيات کتب آسمانى پيشين است، و آيه نسخ در مقام دفع برخى شبهات يهود است که مى پنداشتند، نسخ و انساء آيات الهى، محال و مخالف حکمت است، ليکن به لحاظ اطلاق آيه، اگر وقوعِ نسخ و انساء، در شريعت جاودانه اسلام و کتاب قرآن اثبات شود، به سان هر قضيه حقيقيه اى، آيات قرآن را نيز شامل مى شود. نسخ حکم، امرى معقول، بلکه ثابت است، ولى به دلايل متين و معتبر، اين انساء در مقام تطبيق بر مصاديق، بر آيات قرآنى قابل انطباق نيست و تنها بر همان آيات «منسىّ» کتب و شرايع پيشين قابل تطبيق است.

کليد واژه‌ها: آيه نسخ، انساء، بَداء، نسخ آيات الهى، انساء کتب پيشين، بطلان نسخ التلاوة، بطلان انساء قرآن.

درآمد

آيه نسخ و اِنساء، از مهم ترين آيات مباحث علوم قرآنى است. وقوع نسخ در چند آيه از قرآن کريم، از يک سو، و نيز غلبه استعمالى واژه «آية» در آيات قرآنى، از اوايل دوره اسلامى، زمينه ساز شيوع تطبيق آيه نسخ و اِنساء بر آيات قرآنى شد؛ تا جايى که برخى بدون توجّه به