سياق و مقتضاى ظهور سياقى آيات، واژه «آية»، در آيه ياد شده را تنها بر آيات قرآن کريم حمل کردند. در نتيجه:
ـ در زمينه «نسخ»، گروهى متأثّر از اخبار حشويان، علاوه بر نسخ حکم، به نسخ تلاوت نيز قايل شدند (روح المعاني: ج1 ص351 ؛ الدرّ المنثور: ج1 ص255 ـ 259).
ـ در زمينه «اِنساء» نيز به دو گروه کلّى تقسيم شدند:
1ـ گروهى، «اِنساء» را بر معناى ظاهرش، يعنى فراموشاندن، حمل نمودند، ليکن به جاى پاسخ گويى از شبهات و محذورات کلامى پيدا شده، با نقل اخبار بافته و افسانه گون حشويان، عملاً بدان محذورات گردن نهادند ( الدرّ المنثور: ج1 ص255ـ259 ؛ التفسير الکبير (فخر رازى): ج1 ص249ـ250 ؛ الکشّاف عن حقائق التنزيل: ج1 ص87).
2ـ گروهى نيز براى گريز از اين محذورات، «اِنساء» را به وجوهى دور از افق ظهور لفظى آيه، به تأويل بردند ( التفسير الکبير: ج1 ص249 ـ 250 ؛ مجمع البيان: ج1 ص180 ـ 181).
به عبارتى ديگر، غالباً يا براى تحفّظ بر ظواهر لفظى آيه، به محذورات عقلى ـ کلامى مورد اشاره، عنايت بايسته اى ننمودند، و يا براى دورى از اين محذورات، ظهور لفظى آيه را فدا نمودند، و به تأويل بدون ضرورت آن روى آوردند.
نقاط کليدى نيازمند به تبيين در آيه، عبارتند از:
1. مراد از «آية»: آيا مراد از آن آيات کتب و شرايع پيشين است؟ يا آيات قرآنى؟ و يا معنايى شامل هر دو؟
2. مراد از «ننسخ»: آيا مراد، نسخ اصطلاحى، يعنى تبديل حکم آيات است؟ يا تبديل خود آيات؟ و يا معنايى شامل آن دو؟
3. مراد از «نُنسِها»: آيا مراد، فراموشاندن آيات است؟ يا وانهادن و تأخير نزول آن، يا وانهادن آن به حال خود، يعنى عدم نسخ آن؟
4. اگر «نسخ» را قابل جرى و تطبيق بر آيات قرآنى نيز دانستيم، آيا «اِنساء» نيز قابل جرى در قرآن خواهد بود، يا آن که «اِنساء» اختصاص به آيات کتب پيشين دارد؟ مبناى علمى اين چشم انداز چيست؟
اين مقاله پژوهشى است نو، با بهره گيرى از ظواهر لفظى و سياقى آيه نسخ، تا ضمن تبيين نقاط کليدى آيه، چشم اندازى نو در تفسير آيه برنمايد، با دو ويژگى: 1. تحفّظ بر ظهور آيه مبارکه 2. پيراستن مفاد آيه از محذورات عقلى ـ کلامى مورد اشاره. اينک تحقيق بحث: