1) مفاد آيه در نگاهى گذرا

ما نَنْسَخْ مِنْ آيةٍ أَوْ نُنْسِها نَأْتِ بِخَيرٍ مِنْها أَوْ مِثْلِها أَ لَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَلى کلِّ شَي ءٍ قَدِيرٌ (بقره: آيه 106) ؛ هر آنچه از آيات را برداريم، يا آن را به بوته فراموشى افکنيم، بهتر از آن يا همانندش را مى آوريم.

به اقتضاى قرينه سياق، مراد از «آية»، آيات کتب آسمانى پيشين است، و آيه در مقام دفع برخى شبهات يهود است که مى پنداشتند، نسخ و انساء آيات کتب و شرايع پيشين، قبيح و محال و مخالف حکمت است، ليکن به لحاظ اطلاق آيه، اگر وقوع هر يک از دو مسئله نسخ و انساء در شريعت جاودانه اسلام و کتاب قرآن، اثبات شود، آيات قرآن را نيز شامل مى شود. نسخ حکم، نه نسخ تلاوت، امرى معقول، بلکه ثابت است، ولى به دلايل متين و معتبر بر نفى انساء آيات قرآنى، اين انساء در مقام تطبيق بر مصاديق، تنها بر همان آيات «منسىّ»، و به بوته فراموشى رفته کتب و شرايع پيشين قابل تطبيق است؛ زيرا آيات کتب و شرايع پيش از تورات، به مرور زمان، چنان از ياد و ذهن نوع مردم رفته، و اطّلاعى آن نمانده است. همچنين بخش هاى تحريف شده تورات و انجيل که دچار چنين سرنوشتى شده، کسى، جز رسول خدا ( و اهل بيت(: ـ از آنها اطّلاعى ندارد ( تفسير نور الثقلين: ج5 ص557ـ561).

2) تحقيقى در مفاد آيه

اينک توضيح و تحليل يکايک عناصر محورى و مؤثّر در مفاد آيه:

1/2 سياق آيه

آيات قبل و بعد از آيه نسخ، درباره اهل کتاب و در پاسخگويى به برخى شبهات آنان است (التبيان: ج1 ص390ـ392 ؛ مجمع البيان: ج1 ص178 ؛ أسباب النزول: ص37 ح48). ازاين رو قرينيت سياق، در تعيين مقصود از واژه «آية»، و مصاديق مورد تطبيق نسخ و انساء مؤثر است، مثلاً آيه پيش، در پى بيان دو حقيقت است: الف) کفّار، از اهل کتاب و مشرکان خوش ندارند که هيچ خيرى بر شما نازل گردد. ب) پاسخگويى به يکى از شبهات اهل کتاب، به ويژه يهود، که مى گفتند، چگونه مى شود که محمّد( رسول خدا باشد و خداوند او را به پيامبرى برگزيند و بر او شريعتى نازل کند، حال آن که او از بنى اسرائيل، يعنى قوم برتر و برگزيده خدا، نيست ( التفسير الکبير [فخر رازى]: ج1 ص249 ـ 250)؟!
آيه نسخ نيز ـ در اين سياق ـ درپى پاسخگويى به شبهه ديگرشان است (مجمع البيان في تفسير القرآن: ج1 ص347 ؛ أسباب النزول: ص37 ح49 ؛ أنوار التنزيل و أسرار التأويل: ج1