2. گمان و پندار
انسان‌هاي متعهد و معتقد، هرگز بدون علم، آگاهي و دليل، سخن نمي‌گويند. تکيه بر گمان و پندار، و قبول خرافات و موهومات، نشانه انحراف و بي‌عقلي است.
ما لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ إِنْ يتَّبِعُونَ إِلاَّ الظَّنَّ وَ إِنَّ الظَّنَّ لا يغْنِي مِنَ الْحَقِّ شَيئاً (نجم: آيه 28) ؛ آنها از ظن و گمان پيروي مي‌کنند، حال آنکه گمان، هرگز انسان را بي‌نياز از حق نمي‌کند و کسي را به حق نمي‌رساند. (
إِِنْ يتَّبِعُونَ إِلاّ الظَّنَّ وَ مَا تَهْوَي الْأَنْفُسُ... (نجم: آيه 23) ؛ آنها، فقط از گمان‌هاي بي‌اساس و هواي نفس پيروي مي‌کنند. (
و اين موهومات، همه زاييده پندار و هواست.
3. تقليد کورکورانه از گذشتگان
قرآن کريم، بارها افرادي را مورد نکوهش قرار ميدهد که کورکورانه از ديگران تقليد مي‌کنند و پافشاري و تعصب بي‌جا به خرج ميدهند.
وَإِذَا قِيلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا مَا أَنزَلَ اللّهُ، قَالُواْ بَلْ نَتَّبِعُ مَا أَلْفَيْنَا عَلَيْهِ آبَاءنَا أَوَلَوْ کانَ آبَاؤُهُمْ لاَ يَعْقِلُونَ شَيْئًا وَلاَ يَهْتَدُونَ (بقره: آيه 170) ؛ هنگامي که به آنها گفته مي‌شود از آنچه خدا نازل کرده پيروي کنيد، مي‌گويند: ما از آنچه پدران و نياکان خود را بر آن يافتيم، پيروي مي‌کنيم.(
قرآن، بلافاصله اين منطق خرافي و تقليد کورکورانه از نياکان را با اين عبارت کوتاه و رسا محکوم مي‌کند، و مي‌فرمايد:
آيا نه اين‌است که پدران آنها چيزي نمي‌فهميدند و هدايت نيافتند؟! (تفسير نمونه: ج1 ص577)
نکته قابل توجه اين است‌که، کيش و آيين را، به اتکاي ميراث پدران، نبايد پذيرفت، و تسليم شدن همه جانبه و کورکورانه در برابر آنها، چيزي جز خرافه‌پرستي و ارتجاع و حماقت نيست. بنابراين، لازم است افراد، با پيروي از معيارهاي عقلي و علمي، اين‌راه را دنبال کنند، تا حقيقت را دريابند.
4. پيروي از هوي و هوس
سرچشمه بسياري از گمراهي‌ها، پيروي از هوي و هوس است، و آثار و نتايج سوئي به دنبال دارد که، عبارتند از: تظاهر و رياکاري، خشم و غضب، حقد و کينه‌توزي، رشک و حسد، خودستايي و نفاق و دوروئي و... .
در قرآن کريم آمده است:
وَلَا تَتَّبِعِ الْهَوَى فَيُضِلَّکَ عَن سَبِيلِ اللَّهِ (ص: آيه 26) از هوي نفس پيروي مکن که تو را از طريق خداوند گمراه مي‌سازد. (
