نهج الفصاحه

مجموعه کلمات قصاری از پیامبر اسلام(ص)

نهج الفصاحه مجموعه كلمات قصار حضرت رسول(ص) است در زمانی تدوین گشت که کمتر به این موضوعات پرداخته می شد. اين كتاب شامل مقدمه ای مفصل از ابوالقاسم پاینده درباره نام گذاری، ارزش و اهمیت سخنان رسول خدا، و معرفی منابع خویش در تهیه این کتاب است. و در ادامه سخنان رسول خدا یعنی ۳۲۲۷ حديث آمده است. کتاب که همراه با ترجمه است دارای دو ضمیمه می باشد: ضمیمه اول شامل ۱۶ خطبه از رسول خدا و ضمیمه دوم شامل تمثیلات حضرت رسول صلی الله علیه وآله است.

پاینده در مقدمه مفصل خود بر این کتاب، تاریخ اسلام و شیوه سخن گفتن رسول خدا صلی الله علیه و آله را به خوبی بررسی می کند و در فصاحت پیغمبر به والایی نفس و جان رسول خدا اشاره دارد چرا که معتقد است« به پندار من فصاحت نه در كلمه است نه در معنى، بلكه در ضمير گوينده است و قوت بيان از قدرت جان مى‏آيد». و می افزاید: «سرآمد پيغمبران بجز معجزه المعجزات قرآن كه ولوله در جهان افكند معجز ديگر داشت كه جلوه شخصيت او بود و چيزى از آن در كلمات وى از دستبرد قرون مصون مانده و از آن گرمى و روشنى كه هنوز دارد، توان دانست كه اين جرقه‏ها در آن روزگار كه از كانون مى‏جهيده چسان بوده است. آنها كه در عصر رسالت چيزى از اين سخنان را به مشافهه شنيده‏اند از مؤالف و مخالف معترف بوده‏اند كه سرگل دودمان هاشم، قوت بيانى معجزآسا دارد». در ادامه می نویسد: «گفتار محمد صلی الله علیه و آله شیوه ای دارد که خاص اوست. این جان منور که ثبات کوه و مناعت آسمان و شکوه صحرا داشت، به هنگام کلام، از ضمیر دریاوَش خویش، مرواریدها می پراکند که نقّاد خبیر از محک آن به حیرت می شود که گفتار وی از آن اوج و حضیض ها که در سخن ها هست و از آن ضعف وقوت بیانی که بلای متکلمان گشته، مصون مانده است.

علّت نام گذاري اين مجموعه به نهج الفصاحه به خاطر حديث رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ است كه: «انا افصح العرب؛ من فصيح ترين فرد عرب هستم».

مؤلّف سخنان پيامبر را در موضوع فضيلت و اخلاق آورده و از آوردن احاديث فقهي و ... خودداري كرده است.

بعضي از كلمات اين مجموعه در رديف كلمات قصار علي بن ابي طالب ـ عليه السلام ـ نقل شده و در بعضي موارد در مفهوم معني و حتي لفظ شبيه هم مي باشند. اين توارد را مؤلّف چنين بيان مي كند: «توارد بسياري از كلمات و اخبار منتسب به علي ـ عليه السلام ـ با احاديث و كلمات پيامبر ديده مي شود، كه در گمان بعضي ها اين نتيجه اشتباه راويان است . ولي حقيقت اين است كه تقارب و تشابه معنوي كه ميان محمّد و علي ـ عليهما السلام ـ وجود دارد، اين تشابه را به وجود آورده است».

احاديث و خطبه ها به وسيله خود مؤلف به فارسي ترجمه شده است. به جهت مهارت و تبحّر ويژه مؤلّف ترجمه اين مجموعه روان، ساده و زيبا صورت گرفته است. تاريخ نگارش كتاب سال ۱۳۲۴ شمسي بوده است.

مؤلف منابع خود را در پنج بخش کتب تفسیر و علوم قرآن، کتب حدیث، کتب سیرت، کتب علم حدیث، کتب انساب و رجال و دیگر کتب معرفی کرده است.

چاپهای نهج الفصاحه

چاپ اول این کتاب در سال ۱۳۲۴ صورت گرفت و پس از آن بارها چاپ شد از جمله با تحقیق حجت الاسلام غلامحسین مجیدی در سال ۱۳۸۷ در قم و از سوی موسسه انصاریان به چاپ رسید.

تهیه و تنظیم: عباسعلی مردی