به شمار مى آيد ـ در بر دارنده بخش مهمّى با نام «كتاب الايمان و الكفر» است كه در آن ، كوشيده شده نگاهى جامع از انديشه امامان عليهم السلام در باره اين دو مفهوم ، پيش ديد نهاده شود .
شرح ملّا صالح مازندرانى ، از شروح كهن و در عين حال ، مهم و اثرگذار الكافى به شمار مى آيد : در اين نوشتار ، مى كوشيم با تأكيد بر همين شرح ، به گزارش، تحليل و جمع بندى احاديث مربوط به چيستى و حقيقت دو مفهوم ايمان و كفر ، بپردازيم . سامان كار ، چنين است كه انديشه هاى ملّاصالح را محور بحث قرار مى دهيم و در سير بحث ، به ديدگاه هاى پاره اى از انديشه وران بزرگ شيعه و اهل سنّت نيز اشاره مى كنيم تا در پرتو نگاهى مقايسه اى ، ويژگى هاى رويكرد روايات و نگاه ملاصالح به اين دو مفهوم ، و نيز تفاوت ها و نزديكى هاى آن با انديشه هاى ديگر ، بيش از پيش روشن گردد.
در آغاز سخن و پيش از پرداختن به اصل بحث ، بى فايده نخواهد بود كه به پيشينه گفتگو در باره ايمان و كفر در ميان فرقه هاى اسلامى ، نگاهى بيفكنيم و سپس ديدگاه مهم ترين انديشمندان شيعه و سنّى را در اين باره ، بررسى كنيم ؛ بويژه آن كه برخى از اين فرقه ها در روزگار امامان عليهم السلام نشو و نما و احاديث شيعى نيز تا اندازه اى ، ناظر به ديدگاه هاى آنان بوده است .

الف . پيشينه تاريخى بحث ، در ميان فرقه ها

اگر نگاهى به موضوعات مورد اختلاف ميان فرقه هاى اسلامى بيفكنيم و پيشينه تاريخى اين موضوعات را پى بگيريم ، به اين نتيجه خواهيم رسيد كه ريشه بسيارى از اين اختلاف ها ، دگرگونى هاى سياسىِ سده نخست هجرى بوده است . موضوع ايمان و كفر نيز چنين سرنوشتى دارد. در طول تاريخ ، فرقه هاى مختلفى از ميان مسلمانان بر خاستند كه برخى از آنها ديدگاه هاى خاصّى در باره موضوع ايمان و كفر داشتند. بر اساس ترتيب تاريخى و در نگاهى گذرا ، برخى از مهم ترينِ اين فرقه ها