خواجه و ديگران ، تعريف خود وى از ايمان را پذيرفته و همان شروطى را كه خواجه در تحقّق ايمان ذكر كرده ، اساس شكل گيرى ايمان مى شمارد . ۱
ديدگاه علّامه مجلسى را در باره مفهوم ايمان ، مى توان در شرح وى بر اصول كافى جُست. وى دو شرط تصديق قلبى و اقرار زبانى را در تحقّق ايمان ، لازم و ضرورى دانسته و صرف تصديق قلبى را براى صدق عنوان «مؤمن» ، كافى نمى داند. ۲
در يك ديدگاه كلّى مى توان مجموع نظرات بزرگان شيعه را در سه دسته خلاصه كرد : دسته اى ، تصديق قلبى را به تنهايى ، شرط تحقّق ايمان مى شمارند و اقرار زبانى را در شكل گيرى ايمان ، معتبر نمى دانند. دسته ديگر بر خلاف گروه پيشين ، تصديق قلبى را به همراه اقرار زبانى ، دو ركن اساسى ايمان مى دانند. اما دسته سوم ، علاوه بر تصديق قلبى و اقرار زبانى ، عمل را نيز از اركان ايمان بر مى شمرند.
3 . ديدگاه برخى از عالمان اهل سنّت
مالك بن أنس، شافعى و ابن حنبل ، از سران فرقه هاى اهل سنّت ، در تعريف ايمان، بر اين قول اتفاق نظر دارند كه ايمان ، عبارت است از انقياد و باور قلبى، اقرار زبانى به باورهاى قلبى ، و عمل به تكاليف دينى. آنان براى اثبات ادّعاى خود ، به برخى از آيات و روايات نيز استشهاد مى كنند . براى نمونه ، شافعى مراد از ايمان را در آيه «وَ مَا كَانَ اللَّهُ لِيُضِيعَ إِيمَانَكُمْ» ، ۳ «نماز» دانسته و بر اساس اين قرينه، ايمان را باور قلبى، قول و عمل مى داند. ۴
1.كشف المراد فى شرح تجريد الاعتقاد، ص ۵۷۷.
2.مرآة العقول، ج۷، ص ۱۵۱ ـ ۱۵۲ و ۱۶۱ و ۱۷۰ و ۲۰۶.
3.سوره بقره، آيه ۱۴۳.
4.براى آگاهى از آرا و عقايد سران اهل سنّت، ر. ك: مجموع الفتاوى، ج ۷، ص ۱۹۴؛ ابن حنبل حياته و عصره و آراؤه و فقهه، ص ۱۰۱؛ الامام مالك بن أنس، ص ۲۸۶؛ الامام مالك بن انس، ص ۸۱؛ تهذيب الأسماء و اللغات، ص ۶۶؛ الامام الشافعى فقيه السنة الأكبر، ص ۲۵۷؛ طبقات الحنابلة، ج۱، ص ۵۵ ـ ۵۶.
