با دسته سوم انجام شود ، بر اساس ظاهر بايد اين گونه نتيجه گرفت كه مرتكب كبيره پس از گناه ، بار ديگر به محدوده ايمان وارد مى شود (مضمون روايات دسته سوم) ؛ اما مرتكب صغيره ، تنها پس از توبه مؤمن ناميده مى شود (مضمون روايات دسته اوّل)! پيداست كه اين برداشت ، پذيرفتنى نيست. بنا بر اين ، براى عمل به هر دو دسته ، به ناچار بايد روايات دسته اوّل را ناظر به درجات ايمان دانست .
شاهد ديگر اين برداشت ، آن است كه بر اساس ظاهر بسيارى از روايات ، در پندار راويان ، تنها گناهانى مانند زنا سبب خروج از ايمان مى گشته و پرسش از امامان عليهم السلام نيز با همين پيش فرض ، صورت مى گرفته است. حال اگر روايتى گناهان صغيره را نيز سبب خروج از ايمان بداند، قاعدتاً بايد آن را ناظر به درجاتى والا از ايمان دانست و نه اصل ايمان.
شاهدى كه نشان مى دهد مراد اين گونه روايات، درجات ايمان است ، روايات دسته چهارم است . براى نمونه ، در يكى از آنها آمده است كه «طمع، مؤمن را از ايمان خارج مى سازد» ؛ حالْ آن كه طمع به خودى خود ، گناه نيست ، بلكه نشانه افول درجه ايمانى مؤمن است.
عبارت «نقص من الإيمان» كه در روايت دسته نخست گذشت ، نشان دهنده كاستىِ ايمان است . پيداست كه سخن گفتن از كاستى ايمان ، در جايى معقول است كه بحث بر سر درجات ايمان و شدّت و ضعف آن باشد و نه اصل بود و نبود ايمان .
و . تبيين مفهوم كفر
1 . كفر در لغت
واژه كفر ، از ريشه «كَفَرَ» گرفته شده است ـ كه در برخى از كتب لغوى ، در مقابل ايمان به كار مى رود ـ ۱ و به معناى «پوشاندن» است. ۲ ابن فارس ، دليل استعمال كفر را
1.كتاب العين ، ج۳، ص ۱۵۸۴ ؛ الصحاح تاج اللغة و صحاح العربية ، ج۲، ص ۸۰۷ ؛ مجمل اللغة ، ص ۹۳۱.
2.الصحاح تاج اللغة وصحاح العربية ، ج ۲ ، ص ۸۰۷ ؛ مجمل اللغة ، ص ۹۳۱ ؛ مصباح المنير ، ج۲، ص ۵۳۵.
