وصفى نيامده كه دلالت بر مدح يا ذمّ وى كند و يا توثيق و تضعيف وى را در برداشته باشد و مجهول بودن راوى نيز ضعف سند را در پى دارد .
4 . على بن حسّان
نجاشى در تضعيف وى مى گويد :
على بن حسان بن كثير الهاشمى مولى عبّاس بن محمّد بن على بن عبد اللّه بن العبّاس ، ضعيف جدا ، ذكره بعض أصحابنا فى الغلاة ، فاسد الاعتقاد له كتاب تفسير الباطن تخليط كلّه. ۱
شيخ طوسى، مدح و ذمّ او را وانهاده و فقط گفته: «له كتاب» .
كشى نيز چنين گزارش كرده است :
قال محمّد بن مسعود : سألت على بن الحسن بن على بن فضّال عن على بن حسّان ، قال عن أيّهما سألت؟ أمّا الواسطى فهو ثقة و أمّا الذى عندنا ـ يشير إلى على بن حسّان الهاشمى ـ فإنّه يروى عن عمّه عبدالرحمان بن كثير فهو كذّاب وهو واقفى أيضا . ۲
و ابن غضائرى در مورد وى گفته: «غال ضعيف».
پس وجود «على بن حسّان هاشمى» در سند حديث، منجر به ضعف آن مى شود ، حتّى مرحوم آية اللّه خوئى نيز ضعف آن را پذيرفته است. هر چند وى در اسناد كامل الزيارات هست و آقاى خوئى، وجود در اسناد اين كتاب را به عنوان يك توثيق عام، تلقّى مى نمود؛ امّا در مواردى كه تضعيف خاص با توثيق عام تعارض كند ، تضعيف را مقدّم مى شمرد . لذا در مورد وى مى گويد :
انّ علىّ بن حسّان الهاشمى وقع فى أسناد كامل الزيارات ... ولكنّه مع ذلك لا يمكن الحكم بوثاقته لمعارضة شهادة ابن قولويه فيه بشهادة النجاشى و ابن
1.رجال النجاشى، ج ۲، ص ۷۱، ش ۶۶۰ .
2.اختيار معرفة الرجال، ج ۲، ص ۷۴۸، ش ۸۵۱.
