موجودى كه در عالم، تحقّق پيدا مى كند، اين مراحل چهارگانه را مى گذراند. بداء، يعنى تغيير در اين مراحل چهارگانه ۱ و تا عين خارجى تحقّق پيدا نكند، تغيير، در آن امكان دارد. معصوم عليه السلام در روايتى مى فرمايد:
فللّه ـ تبارك و تعالى ـ البداء، فى ما علم متى شاء و فى ما أراد لتقدير الأشياء. فإذا وقع القضاء بالامضاء، فلا بداء... فللّه ـ تبارك و تعالى ـ فيه البداء ممّا لا عين له. فإذا وقع العين إلّا مفهوم المدرك فلا بداء. واللّه يفعل ما يشاء...؛۲
در اين روايت شريف، موقف وقوع بداء را به روشنى بيان مى كند. از آن جا كه مراحل ياد شده، به علم الهى، صورت مى گيرد و علم ذاتى خداوند سبحان، بر همه آنها تقدّم و احاطه دارد، پس تغيير در يكى از آنها، به هيچ وجه موجب تغيير در علم ذاتى و ذات نخواهد بود.
3 . روايات بداء در تقديرات با صله رحم
امام صادق عليه السلام مى فرمايد:
ما نعلم شيئا يزيد فى العمر إلّا صلة الرحم، حتى انّ الرجل يكون أجله ثلاث سنين، فيكون وصولاً للرحم، فيزيد اللّه فى عمره ثلاثين سنة، فيجعلها ثلاثا وثلاثين سنة ويكون أجله ثلاث و ثلاثين سنة، فيكون قاطعا للرحم، فينقص اللّه ثلاثين سنة ويجعل أجله إلى ثلاث سنين؛۳چيزى را كه مثل صله رحم، عمر را اضافه كند، نمى شناسم. حتّى شخصى كه از عمرش، سه سال باقى نمانده است، ولى صله رحم مى كند و به عمرش، سى سال اضافه مى شود و كسى كه سى سال از عمر او باقى باشد، ولى قطع رحم مى كند و عمرش به سه سال، كاهش پيدا مى كند.
در روايات ديگرى، دفع بلا، آسانى حساب، تأخير در اجل، توسعه در رزق و
1.الكافى، ج ۱، ص ۱۴۹، ح ۱ و ۲.
2.همان، ص ۱۴۸، ح ۱۶.
3.همان، ج ۲، ص ۱۵۲، ح ۱۷.
