مى گردد و چون اراده كند، آن را اجرا مى نمايد و بسا بداء در آن رخ دهد و آن را اجرا نكند. و امّا علمى كه خداوند در قالب تقدير ريخته، اجرا كرده و ابلاغ نموده، آن علمى است كه به رسول خدا صلى الله عليه و آله رسيده و سپس به دست ما رسيده است.
در روايتى ديگر، از امام صادق عليه السلام سؤال مى شود:
هل يكون شى ء لم يكن فى علم اللّه بالأمس؟ قال عليه السلام : لا، من قال هذا، فأخزاه اللّه . قلت: أرايت ما كان وما هو كائن إلى يوم القيامة أليس فى علم اللّه ؟ قال: بلى، قبل أن يخلق الخلق؛ ¹ آيا امروز، چيزى هست كه ديروز در علم خدا نبوده باشد؟ فرمود: خير؛ چرا كه اين، مستلزم جهل است و باعث علم جديد براى خدا مى شود. كسى كه اين را بگويد، خدا او را خوار و ذليل مى كند و به عقوبت گرفتار مى سازد. آيا اين علم شما به گذشته، حال و آينده، در علم خدا نبوده است؟ فرمود: بله ]بوده است]، قبل از اين كه خلقى را خلق كند، به همه اين امور، آگاهى داشته است. ²

ز . شبهات بداء

1 . رابطه بداء با پشيمانى و جهل، در روايات

مهم ترين شبهه اى كه از ناحيه متكلّمان و ديگر عالمان عامّه، عليه شيعه در مسئله بداء، مستمسك قرار گرفته است، تنافى بداء با علم الهى است؛ چرا كه بداء يا به معناى ظهور بعد از خفا ^۳ است كه مستلزم جهل است و يا به معناى پيدايش رأى جديد كه مستلزم پشيمانى است و اين، با علم مطلق خداوند منافات دارد. بعضى از علماى عامّه، براى بطلان جهل، استدلال كرده اند به اين كه جهل، نوعى نقص است و نقص،