و حقيقى آن در شخصيت و چهره قرآن ناطق (يعنى امام معصوم) هم متبلور است و مصداق ذكر خواهد بود . پس بازگشت ضمير «إنّه» به امام در آيه «وَ إِنَّهُ لَذِكْرٌ لَّكَ وَ لِقَوْمِكَ» ، ۱ كه در اين باب آمده ، معقول است و قرآن و عترت ، در حقيقت ، دوگونه ظهور از يك حقيقتْ محسوب خواهند شد . انسان كامل و حقيقت قرآن ، با هم اند . اگر قرآن ، نور است ، در معيّت انسان كامل ، نازل شده است . البته در اين جا منظور ، وجود پيامبر صلى الله عليه و آله و اهل بيت عليهم السلام در مرتبه انسانيت و خلافت مطلق الهى است . ۲ ـ همچنين اگر در تفسير آيه 23 از سوره ابراهيم ، پيامبر صلى الله عليه و آله به عنوان اصل و ريشه شجره طيّبه و امير مؤمنان عليه السلام به عنوان فرع آن و ائمّه عليهم السلام به عنوان شاخه هاى آن ، توصيف شده اند ، ممكن است از باب تأويل و يا باطن آيه به حساب آيد و اين معنا با واكاوى بيشتر مفهوم و كاربرد واژه «كلمه» در قرآن كريم ـ كه بر حضرت مسيح اطلاق شده است ـ مشخص تر مى گردد .
همچنين در ذيل آيه «فَلَمَّا رَأَوْهُ زُلْفَةً سِيئتْ وُجُوهُ الَّذِينَ كَفَرُواْ»۳ تصريح شده است كه وقتى اهل عذاب ، اميرمؤمنان عليه السلام را مى بينند ، بد حال مى شوند . ۴ در اين جا بايد توجه داشت كه ضمير «رأوه» از جنبه ادبى ، به وعده اى بر مى گردد كه در آيه پيشين ذكر شده است : «وَ يَقُولُونَ مَتَى هَـذَا الْوَعْدُ» ؛ ۵ امّا براى تحقّق اين وعده ، ممكن است پرده هايى از واقعيت هاى قيامت ، به نمايش درآيد ، كه مجرمان در دنيا چشم ديدن آن را نداشته اند : خدا ، پيامبر ، ولايت و هدايت ، عذاب و حتى جلوه هايى از نعمت براى بهشتيان كه اهل دوزخ آرزوى رسيدن آن را دارند . بر اين اساس ، ديدن
1.سوره زخرف ، آيه ۴۴ .
2.براى آگاهى بيشتر ، ر.ك : قرآن در قرآن ، ص ۳۷ ـ ۴۲ . اين جمله نيز از شيخ جعفر كاشف الغطاء نقل شده است كه : «حقيقت امام ، از حقيقت قرآن ، چيزى كم ندارد» .
3.سوره ملك ، آيه ۲۸ .
4.الكافى ، ج ۱ ، ص ۴۲۵ ، ح ۶۸ .
5.سوره ملك ، آيه ۲۶ .
