مى نمايند . ۱ از سوى ديگر ، روايات فراوانى تأييد شده كه در قرائت بدون تدبّر و انديشه قرآن ، خيرى نيست ۲ و برخى روايات نيز ، فقط براى عمل به قرآن ، ارزش قائل شده اند . ۳ براى رفع اين تعارض ها ، بايد به اين روايات ، نظمى داده شود تا علاوه بر اثربخشى هر مرحله ، بتواند مقدّمه اى براى مرحله بعد باشد و در نهايت ، اين مجموعه اثرگذار ، به هدف مشخّصى ـ كه همانا عمل بر اساس قرآن و رسيدن به قرب الهى است ـ دست يابد .
افزون بر آنچه گذشت ، اگر اين نظام مندى صورت گيرد ، در مسير تعالى ارتباط با قرآن ، كسانى كه توان آن را دارند تا به مرحله بالاترى بروند ، تلاش مى كنند كه آن مرتبه را به دست آورند ؛ چرا كه در حديث آمده است :
من اعتدل يوماه فهو مغبون ؛ ۴
كسى كه دو روزش مانند هم باشند [و پيشرفتى نداشته باشد] ، ضرر كرده است .
كسى كه مى تواند «اشارات قرآنى» را دريابد ، پايش را از فهم «عبارات» آن فراتر مى نهد ، و آن كه به درك «لطائف» آن نائل آيد ، در اشاراتْ نمى مانَد .
كسى كه توصيف لذّت تدبّر در قرآن را شنيده است ، قفل از قلب خود مى گشايد و از قرائت ، به تدبّر مى رسد ؛ چرا كه : «أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْءَانَ أَمْ عَلَى قُلُوبٍ أَقْفَالُهَآ» . ۵
اگر همه كسانى كه با قرآن اُنس پيدا كرده اند ، فرايند (Process) مطلوب را طى كنند و تلاش كنند كه به مرتبه بالاتر برسند ، مى توان انتظار داشت كه خروجىِ (Out Put) اين رابطه با قرآن ، اثر بسيار مطلوبى بر روى جامعه و محيط (فرا سيستم) بگذارد و جامعه اسلامى ، به جامعه اى قرآنى تبديل شود . هر مرحله اى از ساز و كار ، اثربخشى خود را دارد و در عين حال ، با نگاهى كل نگر ، همه اجزا ، اثرى فراتر بر جامعه
1.«إنّ للقرآن ظاهرا و باطنا» (الكافى ، ج ۴ ، ص ۵۴۹) .
2.محمّد بن فضيل از على عليه السلامچنين روايت كرده است : «قلت له جعلت فداك ! الرجل من إخوانى يبلغنى عنه الشيء الذى أكرهه فأسأله عن ذلك فينكر ذلك وقد أخبرنى عنه قوم ثقات ! فقال لى : يا محمّد ! كذب سمعك وبصرك عن أخيك ؛ فإن شهد عندك خمسون قسامة وقال لك قولاً ، فصدّقه وكذّبهم ؛ به او گفتم : فدايت شوم ! گاهى خبر مى رسد كه كسى حرف ناخوشايندى درباره من زده است . وقتى از خود او مى پرسم ، آن را انكار مى كند ، در حالى كه خبردهندگان ، مورد اطمينان بوده اند ! حضرت به من فرمود :اى محمّد ! گوش و چشمت را درباره برادرت تكذيب كن . اگر پنجاه تن نزد تو قسم خوردند و او سخن ديگرى گفت ، تو او را تصديق كن و ديگران را تكذيب كن» . (الكافى ، ج ۸ ، ص ۱۴۷ ؛ ثواب الأعمال ، ص ۲۴ ؛ بحار الأنوار ، ج ۷۲ ، ص ۲۱۴)
3. اهل نفاق ، رسول خدا را تمامْ گوش مى دانستند : « ... يَقُولونَ هُوَ اُذن قُل اذن خَير لَكُم» . (توبه ، آيه ۶۱)
4.همان ، ج ۲ ، ص ۶۱۹ .
5.همان ، ج ۳ ، ص ۴۲۳ .
