وى مى شد و در آخرين بار ، فرشته ، او را ندا داد : يا محمّد! گفت : لبّيك . گفت : بگو «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَـنِ الرَّحِيمِ * الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ ...» . ^۱
معتقدان به اين مطلب ، نيز استناد كرده اند به اين كه اوّلين چيزى كه جبرئيل به پيامبر صلى الله عليه و آله تعليم داده ، نماز و وضو بود كه لازمه آن ، مقرون بودن بعثت با نزول سوره حمد است ؛ چرا كه هرگز نماز در اسلام ، بدون فاتحة الكتاب نبوده است . ^۲
البته مى توان ميان اين سه نظر را بدين نحو جمع كرد كه نزول سه يا پنج آيه از اوّل سوره علق ، به طور قطع با آغاز بعثت مقارن بوده است . اين مسئله ، مورد اتّفاق نظر است . سپس چند آيه از ابتداى سوره مدّثّر نازل شده است ؛ ولى اوّلين سوره كاملى كه بر پيامبر صلى الله عليه و آله نازل شد ، سوره حمد است و چند آيه از سوره علق يا مدّثّر در آغاز ، عنوان سوره نداشته است و با نزول بقيه آيات سوره ، اين عنوان را يافته است . پس اشكالى ندارد كه بگوييم اوّلين سوره نازل شده ، حمد است و به نام فاتحة الكتاب خوانده مى شود و وجوب خواندن اين سوره در نماز ، اهمّيت آن را مى رساند . سپس اگر ترتيب نزول سوره ها را از نظر ابتداى سوره ها در نظر بگيريم ، اوّلين سوره ، علق و پنجمين سوره ، حمد است و اگر سوره كامل را ملاك بدانيم ، اوّلين سوره كامل ، سوره حمد است . ^۳
امّا در ارتباط با آخرين آيه و سوره ، در برخى روايات ، آخرين سوره را سوره «نصر» دانسته اند ؛ ^۴ ولى برخى روايات ، آخرين سوره را سوره «برائت» دانسته اند كه نخستين آيات آن ، سال نهم هجرت نازل شد و پيامبر صلى الله عليه و آله ، على عليه السلام را فرستاد تا آن را در اجتماع مشركان بخواند . ^۵