يُعْرَفُ اللَّهُ عز و جل ؛ ¹ تنها كسى ، خدا را عبادت مى كند كه او را شناخته باشد ؛ امّا كسى كه خدا را نشناخته باشد ، خدا را اين گونه ـ از سر گمراهى ـ عبادت مى كند [يعنى چون مخالفان] . پرسيدم: معرفت خدا ، به چه معناست؟ فرمود: «تصديق خداى عز و جل و تصديق رسولش صلى الله عليه و آله وسلم و پذيرش ولايت على عليه السلام و اقتدا به ائمه هدى عليهم السلام و برائت از دشمنانشان . معرفت خدا به همين صورت است.
در حديث جنود عقل و جهل نيز معرفت ، در مقابل انكار ، قرار داده شده است. امام صادق عليه السلام مى فرمايد:
الْمَعْرِفَةُ وَ ضِدَّهَا الْاءِنْكَار . ²
پس با توجّه به اين دسته از روايات ، روشن شد كه مراد از معرفتى كه فعل خداست ، همان است كه به تعريف خود خدا و به اعطاى او ، براى بنده حاصل مى شود و مراد از معرفتى كه فعل بشر و وظيفه اوست ، تصديق و تسليم در مقابل تعريف الهى و عمل به وظايف بندگى و مراعات حريم مولوى خداست. بنا بر اين ، بنده اى كه به وظيفه بندگى خويش عمل نمى كند و حرمت خداوند سبحان را حفظ نمى كند ، به وظيفه معرفتى خويش عمل نكرده است. اين وظيفه ، در حديثى به صراحت بيان شده است. امام صادق عليه السلام مى فرمايد:
لَيْسَ لِلَّهِ عَلَى خَلْقِهِ أَنْ يَعْرِفُوا. وَ لِلْخَلْقِ عَلَى اللَّهِ أَنْ يُعَرِّفَهُمْ. وَ لِلَّهِ عَلَى الْخَلْقِ إِذَا عَرَّفَهُمْ أَنْ يَقْبَلُوا ؛ ³ براى خدا بر عهده بندگان نيست كه بشناسند ؛ بلكه براى خلق ، به عهده خداست كه معرفى كند. و براى خدا بر عهده بندگان است كه وقتى معرّفى كرد ، بپذيرند.
پس با توجّه به اين روايات ، روشن گرديد كه هيچ تعارضى بين دو گروه از