در اصول الكافى به نقل از امام رضا عليه السلام در خصوص عقل آمده است:
عقل ، گوهرى است كه به آن ، خداوند پرستش مى شود و بهشت ها به دست مى آيد. ^۱
عقل ، نخستين آفريده مجرّدى است كه خداوند آن را در نور خود از جانب راست عرش آفريد . ^۲
عقل ، گوهرى ترين نعمتى است كه خدا به انسان عنايت فرموده است. ^۳
در متون روايى ، تعريف هاى مرسومى كه از سوى دانشمندان ارائه شده ، يافت نمى شود ؛ ولى با تأمّل در روايات در مى يابيم كه انسان ، قوّه اى دارد كه خير و شرّ را درك و از يكديگر جدا مى كند. اين قوّه كه انسان ها را به گزينش خير و اجتناب از شرّ دعوت مى كند، در متون روايى ، عقل خوانده مى شود. چنان كه علّامه مجلسى، با بيان رواياتى به تبيين معانى عقل و اصطلاح آن مى پردازد و مى گويد:
اخبارى كه درباره عقل وارد شده است، در معناى اوّل، قوّه اى كه خير و شرّ را درك و جدا مى كند و انسان را بر تشخيص اسباب و موانع امور خير و شرّ توانا مى سازد و دوم ، حالتى نفسانى كه انسان را به گزينش خير و سود و دورى جستن از شرّ و زيان فرا مى خواند كه در واقع به يك معنا باز مى گردند، ظهور دارد . ^۴
جواد مصطفوى ، در شرح اوّلين حديث از كتاب عقل و جهل اصول الكافى مى نويسد:
مراد به عقل ، چنانچه از جميع روايات اين باب استفاده مى شود ، همان قوّه تشخيص و ادراك و واداركننده انسان به نيكى و صلاح ، بازدارنده او از شرّ و فساد