امام على عليه السلام در اين جا انسانِ بدون عقل و دين را با مردگان مقايسه كرده است و حديث 32 نيز بر اين امر تأكيد دارد كه انسان ديندارى كه عقل ندارد ، اعتنايى به او نيست . ۱ با توجّه به اين احاديث ، اين چنين استنباط مى شود كه عقل و دين ، لازم و ملزوم يكديگرند و از همديگر جداناپذيرند و نزد خداوند ، اعمال انسان بدون داشتن هر يكى از آن دو ، مقبول نخواهد افتاد.
6 . سودبخش نبودنِ عبادت بدون عقل
عبادت بدون عقل ، سودبخش نيست، همچنان كه ديندارى بدون عمل. روايت شده است كه فردى به امام صادق عليه السلام گفت : فدايت شوم ! همسايه اى دارم كه بسيار نماز مى خواند و صدقه فراوان مى دهد و حج زيادى مى رود و عيبى ندارد . امام فرمود: «عقلش چه طور است؟» . گفت : فدايت شوم ! عقل درستى ندارد. امام فرمود: «آن اعمال ، بالايش نمى برند». ۲
از امام صادق عليه السلام روايت شده است كه فرمود:
عقل ، چيزى است كه به واسطه آن ، خداوند پرستش مى شود و با آن ، بهشتْ فرا چنگ مى آيد. ۳
بنا بر اين گفتار ، مى توان گفت كه پذيرش دين و عبادات صحيح و سودبخشى آنان ، به واسطه عقل است. انسانى كه عاقل نيست ، ممكن است اعمال عبادىِ او درست انجام نگيرد . وقتى كه اعمالش درست نباشد ، اين اعمال ، سودى براى انسان در بر نخواهد داشت. زمانى كه پيامبر صلى الله عليه و آله به حضرت على عليه السلام مى فرمايد: «هيچ مالى سودمندتر از عقل نيست»، ۴ معنايش چه مى تواند باشد؟ غير از اين كه شريعت ، مؤيّد
1.اُصول الكافى ، مصطفوى، ج ۱ ، ص ۳۲ .
2.شرح اُصول الكافى ، ملّا صدرا ، ج ۱ ، ص ۵۵۷ ، ح ۱۹ .
3.اُصول الكافى ، محمّدجواد المغنيه، ج ۱ ، ص ۵۸ ، ح ۳ .
4.همان ، ص ۷۳ ، ح ۲۳ .
