ولى چون جهل ، فاقد اين تشخيص و آگاهى است ، همانند يك دشمن بدخواه ، انسان را به گمراهى و شرور و مضرّات دچار مى كند . در اين خصوص ، امام رضا عليه السلام مى فرمايد :
دوست هر انسانى ، عقل او، و دشمنش جهل اوست . ۱
ابن سنان مى گويد : به امام صادق عليه السلام عرض كردم: مرد عاقلى را مى شناسم كه در وضو و نماز خود ، گرفتار وسواس است . امام فرمود : «چه عقلى كه فرمانبرى شيطان مى كند؟» . گفتم : چگونه فرمان شيطان مى برد؟ فرمود : «از او بپرس وسوسه اى كه به او دست مى دهد از چيست؟ به يقين خواهد گفت : از عمل شيطان است» . ۲
شخصى از امام صادق عليه السلام پرسيد : عقل چيست؟ فرمود : «عقل ، چيزى است كه با آن ، خدا عبادت مى شود و بهشتْ به دست مى آيد» . آن شخص گفت : پس آنچه معاويه داشت چه بود؟ فرمود : «آن ، نيرنگ و شيطنت است كه نمايش عقل را دارد ، ولى عقل نيست» . ۳
اميرمؤمنان عليه السلام فرمود :
طمع ها دل هاى جاهلان را از جا بر مى كَنند و آرزوهاى بى جا در گروشان مى گذارند و نيرنگ ها به دامشان مى اندازند . ۴
پاداش و كيفر ، به اندازه عقل است
عقل مردم ، مراتب و درجات متفاوت دارد . مرتبه بالاى كمال عقل ، از آنِ انبيا و اوصياى الهى است و بقيه مردم ، به درجات گوناگون از كمالْ بهره مندند . هر كس
1.الكافى ، ج ۱ ، ص ۱۱ ، ح ۱۱ ؛ اُصول الكافى ، ج ۱ ، ص ۱۲ ؛ شرح اُصول الكافى ، ص ۷۶ ؛ فرهنگ علوم فلسفى و كلامى ، ج ۱ ، ص ۲۰۳ و ج ۲ ، ص ۱۴۵ و ۱۵۱ .
2.الكافى ، ج ۱ ، ص ۱۲ ، ح ۱۰ ؛ اُصول الكافى ، ج ۱ ، ص ۱۴ .
3.الكافى ، ج ۱ ، ص ۱۱ ، ح ۳ ؛ اُصول الكافى ، ج ۱ ، ص ۱۲ .
4.الكافى ، ج ۱ ، ص ۲۳ ، ح ۱۶ ؛ اُصول الكافى ، ج ۱ ، ص ۲۷ .
