اهل عقل و فهم ، رستگارند ؛ ولى بيشتر مردم ، تعقّل نمى كنند

مقصود اصلى و تكيه گاه سخنان مفصّل امام موسى كاظم عليه السلام خطاب به هشام بن حكم ، در حديث دوازدهم كتاب عقل و جهل الكافى ، عقل و عاقل است ، چه در اصل سخن خود حضرت ، چه در آيات كريمه اى كه از قرآن استشهاد مى نمايد و چه در اخبارى كه از اجداد بزرگوارش نقل مى فرمايد . حتّى نكوهش اكثريت و ستايش اقلّيت ، از اين لحاظ است كه بيشتر مردم ، تعقّل نمى كنند و شكرگزاران مؤمن نيكوكار ، همواره در اقليت اند . ^۱ مضمون برخى از سخنان گهربار امام عليه السلام ، به قرار زير است :
هدف از آفرينش انسان، شناخت خداوند و پرستش اوست و دستيابى به اين هدف ، تنها با به كار بردن عقل و فهم ، امكانپذير است . لذا خداوند در قرآن كريم ، به اهل عقل و فهم ، بشارت تكريم و هدايت مى دهد . ^۲ صاحبان عقل سليم ـ كه اقوال و عقايد صحيح را از نادرست ، تشخيص مى دهند ـ با لطف الهى ، به خير دنيا و آخرت و رستگارى مى رسند ؛ ولى اهل ضلالت و جهالت ، چون از شناخت و تشخيص حسن و قبح افعال و صحّت و سُقم اقوال و عقايد ، كوتاهى مى كنند ، راه سعادت نمى يابند . ^۳
فكر و انديشه در ابواب معارف و احوال مبدأ و معاد و پيامدهاى آن دو ، دليل و راهنماى عقل است ؛ چرا كه عقل ، به واسطه آن تفكّر ، از عالم جهل و عالم سُفلا ، به عالم حقيقى و علوى منتقل مى شود و از لواحق ناسوتى ، رها و به فضايل لاهوتى ، آراسته مى شود . ^۴ و علم ، با تعلّم حاصل مى شود و تعلّم ، از طريق عقل و تفكّر صورت مى گيرد . لذا علم ، با عقل به دست مى آيد و از لوازم عقل است . ^۵