مرحوم اردبيلى نيز درباره سندى كه در آن ، محمّد بن اسماعيل ، واقع شده است ، ۱ مى گويد :
اگر چه محمّد بن اسماعيل ، بين سه نفر مشترك است ، ولى در اين جا مراد ، محمّد بن اسماعيل بن بزيع از اصحاب امام رضا عليه السلام است ؛ زيرا كلينى در بسيارى از اسنادى كه عين همين سند است ، گفته : محمّد بن اسماعيل بن بزيع . ۲
ز . توجّه به طبقه راوى
تعيين طبقه راوى و مشخص كردن آن ، گاه موجب رفع اشتراك و تمييز و جداسازى عنوان مشترك مى شود و گاه موجب كاهش دامنه ترديد . مراد از طبقه ، تشخيص تقريبى دوران حيات علمى راوى و تخمين فاصله زمانى او در نقل از معصوم عليه السلام و از مؤلّف كتاب است .
از باب نمونه ، در كتب اربعه ، عنوان محمّد بن يحيى ، صدها بار در اسانيد روايات آمده و اين عنوان بين بيش از سى نفر ، مشترك است . ۳ براى رفع اشتراك ، مى توانيم از طبقه راوى كمك بگيريم . اگر اين عنوان (محمّد بن يحيى) در اول سند الكافى باشد و سند هم معلّق نباشد ، مسلماً محمّد بن يحيى العطار ، ابو جعفر القمى خواهد بود كه از مشايخ كلينى است .
و نيز عنوان احمد بن محمّد ، هزاران بار در اسانيد روايات تكرار شده و بين ده ها راوى ، مشترك است . اگر عنوان احمد بن محمّد در اول سند الكافى باشد و سند معلّق نباشد ، مراد از آن ، احمد بن محمّد عاصمى خواهد بود كه از مشايخ كلينى است . و اگر با يك يا دو واسطه از كلينى قرار داشته باشد ، به يكى از دو راوى بزرگ ، يعنى : احمد بن محمّد بن عيسى و احمد بن محمّد بن خالد برقى ، انصراف دارد .
1.كتاب من لا يحضره الفقيه ، ج ۲ ، ص ۱۳ ؛ وسائل الشيعة ، ج ۱۳ ، ص ۲۵۳ .
2.مجمع الفايدة و البرهان ، ج ۱۰ ، ص ۴۵ .
3.ر .ك : معجم رجال الحديث ، ج ۱۸ ، ص ۷ ـ ۴۴ .
