به اين جهت ، بهتر آن ديدم كه در جستجوى منبع كلينى در نقل روايات «مسائل» محمّد بن مسلم ، بررسى اسناد را از خودِ كلينى آغاز كنم . ۱
2 . مشايخ كلينى در روايات «مسائل»
مرحوم كلينى ، بيشتر روايات «مسائل» محمّد بن مسلم را از دو تن روايت مى كند :
على بن ابراهيم قمى ، ۲ با 43 روايت ؛ ۳
محمّد بن يحيى [عطّار قمى] ، ۴ با 28 روايت . ۵
در اين ميان ، يك روايت (80) ميان اين دو مشترك است و كلينى ، آنها را از هر دو ، نقل كرده است . افزون بر اين ، كلينى ، سلسله سند روايتى از روايات «مسائل» را با تعبير «عدّة من اصحابنا عن احمد بن محمّد بن عيسى» آغاز كرده ، ۶ كه بنا بر گفته خود وى ، محمّد بن يحيى و على بن ابراهيم نيز در زمره اين «عدّة»اند . ۷
1.بررسى و تطبيق سلسله اسناد ، اگر از راوى جديدتر به راوى قديم تر انجام شود ، هم دقيق تر است و هم بهره هاى بيشترى در بردارد . تشخيص افتادگى اسناد يا تصحيفات و شناخت درست تر شاگرد و استاد (مجاز و مجيز) در اين روش ، استوارتر خواهد بود .
2.درباره او ، ر .ك : فهرست أسماء مصنّفى الشيعة ، ص ۲۶۰ ؛ الفهرست ، ص ۱۵۲ ـ ۱۵۳ .
3.بدين ترتيب : ۵ ، ۹ ، ۱۳ ، ۱۴ ، ۱۵ ، ۱۹ ، ۲۰ ، ۲۳ ، ۲۸ ، ۲۹ ، ۳۱ ، ۳۳ ، ۳۴ ، ۳۵ ، ۳۶ ، ۳۸ ، ۳۹ ، ۴۱ ، ۴۳ ، ۴۴ ، ۴۵ ، ۴۸ ، ۴۹ ، ۵۸ ، ۶۰ ، ۶۲ ، ۶۵ ، ۶۶ ، ۶۷ ، ۶۹ ، ۷۰ ، ۷۱ ، ۷۵ ، ۷۶ ، ۷۸ ، ۷۹ ، ۸۰ ، ۸۳ ، ۸۵ ، ۸۶ ، ۸۷ ، ۹۱ و ۹۳ .
4.درباره او ، ر .ك : فهرست أسماء مصنّفى الشيعة ، ص ۳۵۳ .
5.بدين ترتيب : ۱ ، ۶ ، ۱۲ ، ۱۸ ، ۲۲ ، ۲۴ ، ۲۶ ، ۳۲ ، ۴۰ ، ۴۲ ، ۴۶ ، ۵۰ ، ۵۱ ، ۵۴ ، ۵۵ ، ۵۶ ، ۶۳ ، ۶۴ ، ۶۸ ، ۷۲ ، ۷۳ ، ۷۴ ، ۷۷ ، ۸۰ ، ۸۴ ، ۸۹ ، ۹۰ و ۹۲ .
6.روايت ۸ .
7.ر .ك : فهرست أسماء مصنّفى الشيعة ، ص ۳۷۸ .
