درنگى در كتاب «الكلينى وتأويلاته الباطنية»

فتح اللّه نجارزادگان ^۱

چكيده

كتاب الكلينى وتأويلاته الباطنية ، اثر دكتر صلاح عبد الفتّاح الخالدى ، نقد بخشى از روايات كتاب الكافى است . اين نقد ، با ضعف هاى فراوانى رو به روست كه در سه گفتار ، بررسى مى شود . در گفتار اوّل ، با سيرى كوتاه در اين كتاب، قضاوت هاى مؤلّف را متعصّبانه و ناآگاهانه مى يابيم . وى ، بى مهابا حكم به كفر و انكار مى كند ، بدون آن كه به پيامدهاى آن (لااقل در موارد مشابه) ، درباره روايات و ديدگاه هاى اهل سنّت ، واقف باشد. مؤلّف در ارزيابى و نقد روايات شيعى ، به قواعد جَرح و تعديل اهل سنّت ، آن هم با چشم پوشى از تمام ضعف هاى آن، استناد كرده كه هيج توجيه علمى اى ندارد . اساس ديدگاه ها و معيارهاى دكتر خالدى در اين كتاب ، متأثّر از پيشوايش ابن تيميه است. گفتار دوم و سوم ، درباره معيارهاى مؤلّف در ارزيابى و نقد روايات الكافى است.
دكتر خالدى ، در نقد اين روايات ، دو معيار «متن قرآن» و «فهم سَلَف» را به كار گرفته ، آن هم با تلقّى خاص خود از اين دو معيار كه در آن ، قرآن را بر اساس رسوبات نظريه «حسبنا كتاب اللّه » ، به تنهايى ، حجّت مى داند ؛ با آن كه به اختلاف هاى متعدّد مفسّران سلف و اهل سنّت در فهم آيات ، اذعان دارد!
مؤلّف ، به جاى درنگ در ادلّه مبناى تفسير شيعه ـ كه قرآن را «حمال ذو وجوه» مى داند و در پى آن براى مسدود ساختن هر نوع برداشت انحرافى، نياز به مفسّران واقعى هم سنگ قرآن (يعنى اهل بيت) را اعلان مى دارد ـ ، به ارزيابى و نقد روايات تفسيرى پرداخته است! افزون بر آن ، از نظر خالدى ، قرآن ، مُرده و ساكن است و امكان جَرْى و تطبيق آن بر موارد مشابه نيست ؛ با آن كه ادلّه مصادر اهل سنّت ، اين نظريه را ـ كه از آن به «بطون قرآن» ياد مى شود ـ بر نمى تابد .
معيار دوم مؤلّف در ارزيابى روايات الكافى ، «فهم سلف» است . مؤلّف ، به پيروى از پيشواى خود (ابن تيميه) ، كوشيده است تا اين مبنا را در مقام ثبوت ، مدلَّل سازد ، با آن كه دليلى متقن بر اين ادّعا نيست. در مقام اثبات نيز، تفاوت فهم سلف در آيات، اختلاف تضادى آنان در فهم قرآن، كمّيت ناچيز روايات تفسيرى آنان، اسرائيليات در تفسير سلف و... بر كاستى ها و دشوارى هاى آن مى افزايد و معيار فهم سلف را ناكارآمد مى كند.
كليد واژه ها: معيار قرآن ، فهم سلف ، الكلينى و تأويلاته الباطنية ، خالدى .