منتقم

واژه شناسى «مُنتقِم»

صفت «مُنتقِم (سخت كيفر)» ، اسم فاعل از «اِنْتَقَمَ ، يَنْتَقِمُ» ، از ريشه «نقم» است كه بر ناپسند دانستن و سرزنش چيزى دلالت مى كند . «نقمتُ عليه ، أنْقَمُ» يعنى : به خاطر بدى كارش ، آن را ناپسند دانستم و او را سرزنش كردم و از او ، به شديدترين شكلى ، نفرت پيدا كردم ، و نقمت ، از قبيل عذاب و كيفر (مجازات) سخت است . پس «اِنتَقَمَ» به اين معناست كه كار كسى را ناپسند دانست و او را كيفر داد .

 ابن اثير مى گويد : مُنتقِم ، در نام هاى خداى متعال ، به معناى كسى است كه كيفر را بر هر كه بخواهد ، سخت مى گردانَد .

 مُنتقِم، در قرآن و حديث

در قرآن كريم ، برگرفته ها از ريشه «نقم» ، سيزده بار به خدا نسبت داده شده اند . تعبير «شكست ناپذير و داراى كيفر سخت» ، چهار بار و صفت «سختْ كيفران» ، سه بار در مورد خدا به كار رفته است .

 در اين آيات ، كيفر سخت خدا ، شامل حال كافران ، دروغ انگاران ، بدكاران و نافرمانان ، دانسته شده است .

 با توجّه به معناى واژگانى ريشه «نقم» و «انتقام» ، دو نكته به نظر مى رسد :

 نخست ، اين كه «انتقامْ» صدق نمى كند ، مگر آن كه جرمِ انجام شده ، بزرگ و كيفرش سنگين باشد . از اين رو ، در حديثى آمده است : «[ خداوند ] كسى را كه نافرمانى كرده ، با عذاب دردناك ، سختْ كيفر دهنده است» .

 دوم ، اين كه : سخت كيفر دادنِ يك گناه ، به معناى كيفر دادن و عذاب كردنِ تنها نيست ؛ بلكه كيفر دادن و عذاب كردن همراه با نفرت و ناپسند دانستن آن گناه است .

 اين دو نكته ، تفاوت صفت «منتقم» وصفات مشابه ، همچون : «مُعذِّب (عذاب دهنده)» ، «مُخزى (خوار كننده)» ، و «مُهلك (هلاك كننده)» را روشن مى كند .

 از مباحث بالا روشن مى شود كه كيفر سخت الهى ، به معناى كيفر گناه بزرگ ، همراه با ناپسند دانستن آن است و اين معنا ، بر اساس «عدل الهى» تحقّق مى يابد . در همين جاست كه تفاوت انتقام خدا با انتقام رايج در ميان انسان ها ـ كه به جهت آرام شدن دل و معمولاً همراه با ستم و دشمنى است ـ مشخّص مى گردد .