شده است. اين مشايخ هشت گانه، به ترتيب كثرت روايت، عبارت اند از : على بن ابراهيم قمى، محمّد بن يحيى العطّار ، ابو على اشعرى، حسين بن محمّد، محمّد بن اسماعيل، حميد بن زياد، احمد بن ادريس و على بن محمّد. ۱
از اين افراد، چهار نفر اوّل و نيز نفر هفتم، از مشايخ قم بوده اند. محمّد بن اسماعيل، ساكن نيشابور و راوى آثار فضل بن شاذان و حميد بن زياد، از راويان و صاحبان كتاب در كوفه بوده اند. ضمنا كلينى، مشايخ معروف ديگرى هم داشته است، از جمله: ابوجعفر محمّد بن حسن بن فروخ صفّار، ابو العبّاس احمد بن محمّد بن سعيد (معروف به ابن عقده) و ابو سليمان داوود بن كوره قمى. ۲
كلينى، پس از بازگشت به رى، رياست حوزه آن شهر، در اختيارش قرار گرفت و على القاعده ، در آن جا شاگردان زيادى تربيت كرده است ؛ امّا از كيفيت تدريس و شاگردان كلينى در اين حوزه، گزارشى وجود ندارد؛ برعكس، بيشتر شاگردان كلينى كه تاريخ به اسامى آنان تصريح دارد، مردانى از كوفه و بغداد هستند كه موفّق شده اند روايات الكافى را در محضر مؤلّف آن، تحصيل نموده و يا اجازه روايتى بگيرند.
وجه تسميه كتاب
كلينى، در عصر غيبت صغرا زندگى مى كرد و وفات او هم زمان با وفات چهارمين نايب امام عصر (عج)، على بن محمّد سمرى است. در مورد ملاقات كلينى با نوّاب اربعه، هيچ گونه سندى در دست نيست. درباره عرضه كتاب بر حضرت مهدى عليه السلام و تعبير «الكافى كاف لشيعتنا» كه در افواه عمومى شهرت يافته است نيز، نمى توان ريشه اى در اسناد تاريخى به دست آورد، گرچه بعضى از دانشمندان، در اين رابطه
1.. جهت اطلاع از تعداد روايات هر كدام، ر . ك: معجم الرجال، ج ۱۸، ص ۵۴ و ۵۸؛ پژوهشى در تاريخ حديث شيعه، ص ۴۶۳.
2.. الكافى، ج ۱، ص ۱۴.
