است. بسيارى از دانشمندان، كلينى را از حيث ضبط و اتقان، مورد ستايش قرار داده اند و جامع حديثى وى را بى نظير يا كم نظير، توصيف كرده اند؛ ۱ امّا با اين حال، كتاب الكافى، محسّنات و كاستى هايى دارد كه به برخى از آنها، اشاره مى شود.
الف. سند روايات «الكافى»
روش كلينى در سند روايات، درج آن به صورت كامل است. از اين رو، روايات كتاب، جز در موارد بسيار نادر، مزيّن به سلسله سندى است كه واسطه هاى بين او تا معصوم عليه السلام را به طور كامل نشان مى دهد. ۲ سند كامل، در جاى خود از محسّنات اين كتاب است ؛ امّا با اين حال، درباره اسناد روايات الكافى، مسائل چندى وجود دارد كه در اين جا به آنها اشاره مى شود:
1 . روايات «معنعن»
سند روايات الكافى، به صورت «معنعن» است؛ يعنى حلقه هاى سند با لفظ «عن»، به يكديگر مربوط شده اند. در اين گونه اسناد، وجه تحمّل واسطه هاى سند، معمولاً پوشيده مى ماند. از نظر دانشمندان، نوع تحمّل حديث، ميزانى در ارزش گذارى آن به حساب آمده و كتمان عمدى آن، نوعى تدليس به شمار مى رود . ۳
البته نسبت به شخص كلينى كه همگان او را به وثاقت و امانت علمى ستوده اند، نقل روايت به صورت «معنعن» ، تفسيرى جز اختصار سند ندارد، بويژه اگر در نظر بگيريم كه جامع روايى او حاوى شانزده هزار و 199 حديث بوده و طبعا ذكر كيفيت تحمّل واسطه هاى سند، حجم كتاب را بيش از پيش، افزايش مى داده است.
1.. مستدرك الوسائل، ج ۳، ص ۵۳ .
2.. الكافى، ج ۱، ص ۲۸.
3.. معرفة الحديث، ص ۷۳.
