از علماى حنفىِ صاحب اثرى كه در دوره هفتاد ساله زيسته اند، بايد از ابوجعفر محمّد بن احمد طحاوى (229 ـ 322 ق) ياد كرد كه كتاب هاى زيادى در فقه و احكام، مانند: الشروط الكبير و الصغير، نقض كتاب المدلّسين على الكرابيسى، العقيدة الطحاويه و ... تصنيف نمود. ^۱
كتاب العقيده، در نزد حنفيان، بسيار معتبر است و تا كنون چندين شرح بر آن نوشته شده و به چاپ رسيده است. ابوالحسن على بن موسى قمى هم يكى از حنفى مذهبان اين دوره بود كه در عراق ساكن شد و بر كتاب هاى شافعى، ردّيه نوشته است. احكام القرآن، بعض ما خلف فيه الشافعى العراقيين فى احكام القرآن، اثبات القياس و الاجتهاد و خبر واحد، از آثار او است. علاوه بر اين چند مورد، ديگرانى مثل ابوالحسن عبيد اللّه بن حسن كرخى (م 340 ق)، ابوحازم قاضى، ابن موصلى و قتيبة بن زياد، در اين دوره، پيرو مذهب ابوحنيفه و صاحب اثر بوده اند.

2 . مالكيه

عقايد ابوعبد اللّه مالك بن انس (179 ـ 93 ق)، ابتدا در مدينه و بعد در شمال آفريقا منتشر شد، ^۲ ولى تحكيم و تشريح اصول آن، در اين دوره صورت گرفته است؛ به گونه اى كه علماى مالكى تا پيش از اين در آثار خود، تنها به روايت آثار رئيس مذهب (مالك) پرداخته اند، ^۳ امّا در اين زمان افرادى مثل اسماعيل قاضى و خانواده اش، به تأليف مستقل براى مستدل نمودن فقه خود پرداختند. ابواسحاق اسماعيل بن اسحاق قاضى (199 ـ 282ق)، از اهالى بصره بود كه قضاوت بغداد را عهده دار بود و همان جا فوت كرد. ^۴